Juist bij jou waren vele engelen nabij

(voor Helga Deen (1925 - 1943))

Je bent geboren op 6 april 1925 in Stettin, Polen.
Je vader was Willy Deen en je moeder was dr. Käthe Wolff. Je drie jaar jongere broer heette Klaus Gottfried Albert. Je vader kwam uit Tilburg en je moeder uit Neurenberg. Ze woonden samen in Berlijn en in 1923 verhuisden ze naar Stettin.

In 1933 beval Hitler een boycot tegen het Jodendom, waardoor jij met je ouders en je broer naar Tilburg verhuisden. Je woonde eerst bij de moeder van je vader.
Op je tiende zat je bij de padvinderij, volgens een opgedoken foto. Op je twaalfde ging je naar de Rijks-HBS Koning Willem de Tweede. Op je zestiende behaalde je daar je diploma. Door de strenge regels voor Joden moest je naar het Joods Lyceum in Den Bosch, net als Klaus en de bij jullie inwonende Duits-Joodse vluchtelinge Gerda Nothman.

Je ging daar tot je achttiende naartoe en rond die tijd werd je verliefd op de kunstschilder Kees van den Berg, die twee jaar ouder was dan jij. In 1942 werkte je een tijd bij de Joodse Raad in Tilburg, bij de afdeling 'Hulp aan vertrekkenden'.

Je begon een dagboek bij te houden, wat slechts drie maanden mocht duren, maar het is heel bijzonder, omdat je het in de concentratiekampen hebt geschreven en de nazi's meestal alle handbagage afpakten.
In februari 1943 werden jullie als gezin uit jullie huis gezet, omdat het huis aan een inspecteur van politie werd gegeven. Die man had indirect jullie ondergang op zijn geweten.
Op 1 april 1943 werd je met je ouders en je broer naar kamp Vught gebracht. Greta ontsprong deze dance macabre. Kees was helemaal uit het lood geslagen, toen ze hem het onheilsnieuws vertelden. Je moeder was arts en als zodanig werkte ze voor het SS-hoofdkwartier in het kamp. Zij was een Duitse vrouw en ze mocht van de SS-ers weggaan wanneer ze dat maar wilde, maar dat weigerde ze, want ze wilde natuurlijk bij jullie blijven. Ze hoopte wel dat haar harde werken jullie als gezin van de deportatie zou redden, maar dat was een laatste strohalm, want begin juni 1943 vertelden de SS-ers haar, dat zij en haar gezin gedeporteerd zouden worden.

Je schreef: 'Transport. Het is te veel. Ik ben kapot en morgen zal het weer gebeuren. Maar ik wil volharden, ik wil, want als mijn geluk en wilskracht sterven, dan zal ik sterven! Dit is om nooit te vergeten!'

Je beschrijft het leven in het doorgangskamp Vught en hoe je extreem wanhopig moest toezien, dat jonge kinderen naar de dood werden vervoerd. Je schreef: 'Ik voel ze zo eenzaam. Elke dag zien we de vrijheid van achter prikkeldraad! Wat we hebben gezien in de afgelopen maanden is onbeschrijflijk en voor iemand die er niet is geweest, onvoorstelbaar!'
Je schreef over het ontluizen en over de boerenkoolsoep. Vlak voor je spoortransport naar het afschrikwekkende concentratiekamp Sobibor schreef je: 'Pakken, en vanmorgen stierf een kind, waardoor ik helemaal van streek was, er komt een ander transport en deze keer zullen wij erbij zijn!'. O, het ongekende, duivelse kwaad dat mensen mensen kunnen aandoen!...

Op 8 juli 1943 schreef je in kamp Westerbork aan Kees: 'Lieve, lieve jongen, laat je gedachten en verlangens de mijne kruisen...'.
Je schreef je dagboek vooral voor je geliefde Kees, die je hartverscheurend miste, wat op zich al een ondraaglijk leed was, maar te overleven.

Op 16 juli 1943 werd je vermoord in het concentratiekamp Sobibor, net als je ouders en je broer Klaus. Je werd achttien jaar. Je uit het kamp gesmokkelde dagboek kwam in handen van Kees en hij bewaarde het als een heilig relikwie tot zijn overlijden in 2004.

In januari 2004 gaf de zoon van Kees, Conrad, je dagboek aan het Regionaal Archief Tilburg. Je had het met een potlood in een scheikundeschrift opgeschreven. Het zat in een bruine damestas, samen met enkele brieven, een vulpen en een haarlok van jou.
In maart 2007 verscheen 'Dit is om nooit meer te vergeten. Dagboek en brieven van Helga Deen, 1943' bij uitgeverij Balans.

Midden in Tilburg is de Helga Deentuin met een monument voor jou, naast de synagoge van de Liberaal Joodse Gemeente, waar ooit een postkantoor stond. Langs de weg naar de gaskamers in Sobibor is een herdenkingssteen voor jou, je ouders en je broer Klaus.

Helga Deen Juist bij Juist bij jou waren

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

4.0 met 5 stemmen 55