Joodse bloemen, die niet mochten bloeien

(voor Rebecca van Gelder (1891 - 1945))

Jij bent geboren op 15 september 1891 aan de Geldersekade in Amsterdam. Jouw ouders waren Meijer David van Gelder en Johanna Grewel. Jij was hun oudste kind. Jouw broer David Herman is op 6 juli 1897 in Amsterdam geboren en jouw broer Karel Frederik is op 29 maart 1902 in Amsterdam geboren. Jouw vader was een kleermaker, geboren op 18 september 1862 in Amersfoort. Opa Van Gelder was een vleeshouwer in Amersfoort en jouw oma Rebekka van Gelder - Barend de Lange overleed op 20 mei 1890 op de Langegracht 219 in Amersfoort. Jouw moeder is op 3 mei 1862 in Amsterdam geboren. Opa Hijman Sander Grewel had een behangerij aan de Leprozengracht en later aan de Geldersekade in Amsterdam. Jij studeerde aan de Haagse Academie van Beeldende Kunsten aan de Prinsessegracht, door jou 'die afschuwelijk burgerlijke Academie' genoemd. De schilder/schrijver/etser Philip Zilchen adviseerde jou om jouw studie aan die academie te stoppen. Philip was een bekende van Jules en Edmond de Goncourt en hij verbleef o.a. in Algiers en Caïro. In 1893 maakte hij een portret van Paul Verlaine, naar een studie van Jan Toorop.

Jij ging in Berlijn, Londen en Parijs studeren. Op 12 mei 1924 verhuisden jouw ouders van de Keizersgracht 695 naar de Willemslaan 36 in Bussum. Van 1924 tot 1928 woonde jij bij jouw ouders in Bussum. Vanaf 1 mei 1925 woonden jullie op de Nieuwe Hilversumseweg 5a in Bussum. In Bussum was jij officieel 'schrijfster voor couranten'. David was chemiestudent en Karel kleermaker. Karel verhuisde in 1925 naar de Keizersgracht 695, waar hij de 1e klas kledingszaak van zijn vader overnam. Op 2 februari 1926 overleed jouw vader in Bussum en hij is in de Joodse begraafplaats in Muiderberg begraven. Op 7 maart 1928 ging jij met jouw moeder en David op de Noorder Amstellaan 145 in Amsterdam wonen. Jij tekende en schilderde figuurstudies, landschappen en modetekeningen in aquarel en olieverf. Jij maakte ook karikaturen van de society. In Engeland en Frankrijk werden jouw karikaturen volop gewaardeerd, maar in Nederland werden zij jou kwalijk genomen. Een humorloos volkje. Jij noemde jezelf ook wel Bobette of Bob Stratthon - van Gelder, zoals als illustratrice voor het blad 'Nova; Ellermans Nieuw Magazine' in 1927 en 1929. In het voorjaar van 1929 exposeerde jij in 'De Moderne Kunsthandel' aan de Grimburgwal in Amsterdam.

Daar ontmoette jij o.a. Berthe Eldersheim, Fré Cohen, Marianne Franken en Emma Hoffman. Berthe was een leerlinge van Charley Toorop, Carole Machotka, Roger Bissière en André Lhote. Haar man was de schilder Harmen Meurs en vanaf 1958 woonde zij in Parijs samen met de Groningse, Joodse schrijfster Josepha Mendels. De grafica/tekenares Fré (Frederika) was boekbandontwerpster voor o.a. de Arbeiderspers, Emanuel Querido en de Wereldbibliotheek. Op 9 juni 1943 werd Fré door de Jodenjager/politie-agent Johannes Cornelis Frankevoort verraden. Zij werd in haar onderduikadres in Borne opgepakt. Op 12 juni 1943 pleegde zij in een ziekenhuis in Hengelo zelfdoding met een overdosis pillen. Zij werd 39 jaar en zij is in de Joodse begraafplaats in Hengelo begraven. De Joodse Marianne overleed op 4 april 1945 in het concentratiekamp Bergen-Belsen en zij werd 61 jaar. Marianne kreeg les van Marie de Jonge, die op de Jagersweg 13 in Laren een Internationaal Schildersatelier liet bouwen. Jij was lid van De Onafhankelijken en in 1932 deed jij mee met hun jubileumexpositie. In 1934 deed jij mee met een expositie van Joodse schilderessen. Jij deed mee met twee antifascistische exposities; in 1934 met De Twee Werelden in Rotterdam en met De Olympiade Onder Dictatuur in Amsterdam, in het Geelvinck Hindelopen Huis op de Herengracht 518. Jouw prent 'Ode aan de oorlog' was er te zien.

Er was ook werk van de Groningse tekenaar/boekbandontwerper Albert Pieter Hahn te zien, die op 3 augustus 1918 in Amsterdam door tuberculose overleed en 41 jaar werd. Albert was antimilitaristisch, socialistisch en antiklerikaal. Hij zat op de Academie Minerva, waar Cornelis Jetses zijn medeleerling was. In februari 1896 zag hij in Groningen een expositie van Van Gogh's werk. In het Geelvinck Hindelopen Huis hing ook werk van Henk Henriët, die op 3 mei 1945 op de door de RAF gebombardeerde Cap Arcona bij Neustadt is verdronken, samen met ruim 7000 anderen. Henk werd 41 jaar. In januari 1941 exposeerde jij bij galerie Hungaria op de Leidsestraat 56 in Amsterdam. Daar ontmoette jij de schilder Arnold Davids, Ferdinand Erfmann, Dirk Filarski, Ger Langeweg, die contact met James Ensor had, Elie Neuburger, de beeldhouwer/meubelmaker Willem Rädecker en de Friese tekenares/naaldkunstenares Annie de Roos. Filarski was getrouwd met Rachel Gerritse (1895 - 1942), met wie hij de zonen Ernst Gijsbrecht Arnout en Gerard kreeg. Zij woonden op de Oosterweg 23 en aan de Buerweg in Bergen. Rachel is in Auschwitz vermoord. Arnold Davids is op 8 oktober 1942 in Auschwitz vermoord en hij werd 55 jaar. Elie's vader, een zus en zijn broers zijn in Auschwitz vermoord.

In april 1941 exposeerde jij met De Onafhankelijken in het Stedelijk Museum Amsterdam. In mei 1941 besloot het Reichskommissariat Niederlande dat alle Joden in Nederland moesten verdwijnen. Op 30 december 1942 zette jij nog een oproep in De Telegraaf, bestemd voor de tijdschriften Vogue, Votre Beauté, Femina, Esquire en La vie Parisienne. Tot die tijd woonde jij op de Uiterwaardenstraat 159 III. Daarna ben jij ondergedoken. Jouw broer, de vertaler David Herman, is op 31 maart 1944 in Auschwitz vermoord. Nadat jij werd gearresteerd, werd jij als een 'strafgeval' naar kamp Westerbork gestuurd. Jij arriveerde in juni 1944 in Strafbarak 67. In augustus 1944 werd Anne Frank en haar familie ook in die barak geplaatst. Op 13 september 1944 ging jij met het laatste transport van Westerbork naar Bergen-Belsen mee. Na enkele maanden in Bergen-Belsen ben jij daar op 29 januari 1945 vermoord. Jij werd 53 jaar. Jouw 'Zelfportret aan schildersezel' uit 1927 doet nog steeds fris en modernistisch aan. Ik weet dat jouw geest/ziel Godzijdank herboren is. Jouw broer Karel Frederik overleed op 16 oktober 1965 door een hartaanval.

Rebecca van Gelder

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

Er is nog niet op deze inzending gestemd. 48