Op jouw 9-de werd jouw vader in Auschwitz vermoord

(voor Danilo Kis (1935 - 1989))

Jij bent geboren op 22 februari 1935 in Subotica, Servië, net als de Hongaarse schrijver/dichter Dezsö Kosztolányi, die er op 29 maart 1885 is geboren en op 3 november 1936 in Boedapest overleed. Met zijn vrouw, de actrice Ilona Harmos kreeg hij één zoon. Als vertaler vertaalde hij het werk van Shakespeare, Rilke, Goethe, Verlaine en Rimbaud. Hij was bevriend met de schrijver/dichter Mihály Babits en de dichter Gyula Juhász. Mihály Babits was met de dichteres Ilona Tanner getrouwd, die als Sophie Török publiceerde. Ilona was eerder verloofd met de dichter Lörinc Szabó en samen met Mihály hadden zij een driehoeksrelatie. Lörinc trouwde met de weduwe Klara Mikes, met wie hij 3 kinderen kreeg; Klára, G. Szabó Lörinc en de actrice Klára Gáborjáni (923 - 1972). Zij adopteerden Ildiko, het kind van zijn broer. Mihály overleed op 4 augustus 1941 in Boedapest door keelkanker en hij werd 57 jaar. Ilona overleed op 28 januari 1955 in Boedapest en zij werd 59 jaar. Zij zijn in de Kerepesi Cemetery op Fiumei Road 16-18 in Boedapest begraven. Het grafmonument met een naakte man, die zijn armen opheft, is door Béni Ferenczy gemaakt.

Jouw vader Eduard Kis was een Joodse spoorweginspecteur, die in Oostenrijk-Hongarije was geboren en Hongaars sprak. Jouw moeder Milica Dragicevic was een Montenegrijnse, een Servisch-orthodoxe christin uit Cetinje, de voormalige, koninklijke hoofdstad van Montenegro, gesticht in 1482 door Ivan Crnojevic, die in 1484 het Cetinje-klooster liet bouwen. Dat werd in 1701-1704 herbouwd en het bevat overblijfselen van Sint-Peter van Cetinje en stukjes van het Ware Kruis, waaraan Jezus is gekruisigd. Jouw vader veranderde zijn achternaam in Kis. Jouw ouders trouwden in 1931 in Subotica. In 1932 werd in Zagred hun dochter Danica geboren. Tijdens jouw jeugd was jouw vader een wankele en vaak afwezige man. In 1934 en 1939 verbleef hij een tijd in een psychiatrisch ziekenhuis in Belgrado. Jij bent in 1939 in de oosters-orthodoxe kerk in Novi Sad gedoopt. Dit heeft waarschijnlijk jouw leven gered, omdat jij als zoon van een Joodse bekeerling tot het christendom waarschijnlijk zonder een definitief bewijs van jouw christelijke geloof zou zijn vervolgd. Tijdens zijn latere opnames bezocht jij hem. Jouw vader vroeg jouw moeder om een schaar, zodat hij zelfdoding kon plegen. Dit maakte een grote indruk op jou. Jij geloofde jarenlang dat de psychologische problemen van jouw vader door zijn alcoholisme kwamen. Pas in de jaren 1970 hoorde jij dat hij aan een angstneurose leed. Jouw vader redigeerde in 1938 de editie van de Joegoslavische Nationale en Internationale Reisgids. In jouw jeugd zag jij hem als een reiziger en een schrijver. Het personage Eduard Scham, de excentrieke vader van de hoofdpersoon uit 'Tuin, As' (1965), 'Vroege smarten: voor kinderen en gevoelige lezers' (1970) en 'Zandloper' (1972) is grotendeels op jouw eigen vader gebaseerd.

Eduard Scham is ook spoorweginspecteur en reisgidsschrijver. Jouw vader ontsnapte ternauwernood aan een schietpartij door gendarme-officieren in Novi Sad, waarna hij met jullie naar Hongarije verhuisde. 'Vroege smarten' bevat 19 korte verhalen en het gaat over de Servische jongen Andy Sam, die een koeienhoeder is en veel leest. Zijn vader wordt naar Auschwitz gestuurd en Andy hallucineert over zijn familieleden, die door de nazi's werden meegenomen. 'Zandloper' gaat over de laatste maanden van een man voordat hij naar een concentratiekamp wordt gestuurd. Jouw vader werd in een getto opgesloten en naar Auschwitz gestuurd. Jij zou volhouden, dat jouw vader niet in de kampen was vermoord, maar slechts was 'verdwenen'. Op 20 januari 1942 vielen gendarmes en soldaten Novi Sad binnen en twee dagen later hebben de gendarmes duizenden Serviërs en Joden vermoord. Jouw vader werd ook naar de bevroren Donau gebracht, maar hij overleefde de massamoord, omdat het gat in het ijs door de vele lichamen verstopt raakte en de commandanten besloten om te stoppen. Na dit waanzinnige bloedbad verhuisden jullie naar Kerkabarabás in Hongarije, waar jij naar de lagere school ging. Tot 1944 waren Hongaarse Joden grotendeels veilig, maar medio 1944 stuurden de autoriteiten de Joden massaal naar de concentratiekampen. Jouw vader werd in april of mei 1944 naar een getto in Zalaegerszeg gestuurd. Hij werd op 5 juli 1944 naar het concentratiekamp Auschwitz gestuurd, waar hij samen met veel familieleden werd vermoord. Er werden 1221 Joodse mensen naar Auschwitz gedeporteerd.

Danica, Milica en jij werden niet gedeporteerd, wellicht vanwege de doopakten van Danica en jou. Na de oorlog verhuisden jullie naar een oom in Cetinje, waar jij in 1954 het middelbare schooldiploma behaalde. Vervolgens studeerde jij literatuur aan de Universiteit van Belgrado, opgericht in 1808 door Dositej Obradovic. In 1958 behaalde jij een graad in de vergelijkende literatuurwetenschap. Daarna deed jij twee jaar postdoctoraal onderzoek en schreef jij tot 1960 voor het tijdschrift 'Vidici'. In 1962 verschenen jouw eerste romans 'De zolder' en 'Psalm 44'. In 1962 trouwde jij met jouw medestudente, de latere theatroloog/schrijfster/vertaalster Mirjana Miocinovic, geboren in 1935 in Belgrado. Tot 7 oktober 1991 doceerde zij Joegoslavische drama- en theatergeschiedenis aan de Faculteit dramatische kunsten in Belgrado. Jij werd tot 1973 lector aan de Universiteit van Straatsburg. Voor 'Zandloper' ontving jij de NIN Award, die jij enkele jaren later vanwege een politieke ruzie teruggaf. In 1976 verscheen 'Een graf voor Boris Davidovich', geïnspireerd door jouw tijd als leraar aan de Universiteit van Bordeaux. In Bordeaux kreeg jij een liefdesrelatie met jouw studente Pascale Delpech. Jij nam Pascale mee naar Novi Sad en jij scheidde van Mirjana. Pascale is een Franse vertaalster. Terug in Belgrado werd jij van plagiaat beschuldigd en verguisden de critici jouw vermeende, marxistische thema's. Jij werd beschuldigd plagiaat van Jorge Luis Borges en James Joyce te hebben gepleegd. In reactie op dit schandaal schreef jij 'De anatomische les' uit 1978. Jij beschuldigde de critici ervan nationalistische meningen na te bootsen en anti-literair te zijn. Diverse critici pikten dit niet. Zo publiceerde Dragan Jeremic, hoogleraar esthetiek aan de Universiteit van Belgrado, 'Narcissus without a Face', waarin hij nogmaals beweerde, dat jij plagiaat had gepleegd. De journalist Dragoljub Golubovic, die als eerste een verhaal over jouw vermeende plagiaat publiceerde, heeft jou wegens laster aangeklaagd. Die zaak werd in 1979 geseponeerd. Vanwege dat plagiaatgedoe en de laster zaak ging jij in de zomer van 1979 met Pascale naar Parijs. Pascale en jij woonden elk in een eigen appartement, vlakbij elkaar. In 1981 ben jij officieel van Mirjana gescheiden.

In 1983 verscheen 'de Encyclopedie van de Doden', met negen verhalen, die geschiedenis en fictie op een postmoderne manier combineren, zoals het overlijden van de prostituee Marietta in Hamburg in 1923 of 1924 in het verhaal 'Laatste respect'. De lagere rangen van de bevolking pakken alle bloemen op de begraafplaats om ze op het graf van Marietta te leggen. Jij ontving de Ivo Andric-prijs voor dit boek. Jij was goed bevriend met Susan Sontag. Tijdens jouw overlijden woonde jij samen met Pascale Delpech. In september 1989 kreeg jij de diagnose uitgezaaide longkanker. Jij overleed op 15 oktober 1989 in Parijs. Jij werd 54 jaar, net zo oud als jouw vader. Jij bent na een Servisch-orthodoxe kerkdienst in de Novo Groblje begraafplaats in Belgrado begraven. Pascale vertaalde o.a. de eerste biografie van jou 'Birth Certificate: The story of Danilo Kis' uit 2013 van Mark Thompson. In 2021 verscheen de Nederlandse vertaling van jouw autobiografische verhalenboek 'Homo poëticus' bij De Arbeiderspers. Het is vertaald door de Servo-Kroatische vertaalster Reina Dokter, die de Aleida Schotprijs voor haar vertaalde romans van Aleksandar Tisma en jou ontving. Later ontving zij ook de Martinus Nijhoff Vertaalprijs. Zij overleed op 15 januari 2021 en zij werd 67 jaar.

Danilo Kis

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

5.0 met 1 stemmen 22