HET BOEK DER RUSTELOOSHEID

‘Het boek der rusteloosheid’ van Fernando Pessoa (1888-1935), verteld door zijn heteroniem Bernardo Soares, kun je niet lezen als een roman. Maar het is wel één van de meesterwerken uit de literatuur van de 20e eeuw. Ik las het boek – in delen en over een tijdsbestek van vele maanden – in een latere fase van mijn leven. Ik denk niet dat ik het begrepen zou hebben als ik het eerder gelezen had. Sommige boeken vragen erom eerst geleden te hebben. Ik was overweldigd, nog steeds grijp ik er praktisch elke dag naar om fragmenten tot me door te laten dringen, om me op te laten warmen door al die duizenden schitterende introspectieve zinnetjes die zoveel – ook alledaagse - waarheden bevatten dat je er duizelig van wordt. Als er al een rode draad valt te ontdekken, is dat de weerzin tegen het leven, tegen het alledaagse, tegen de onverdraaglijke lichtheid van het bestaan zoals je dat vooral tijdens vakanties ervaart, bij zomaar een dagje winkelen of in de rij bij de supermarkt.

Pessoa, die in het dagelijks leven boekhouder was in Lissabon, laat zijn heteroniem Soares als een alles registerend genie de talloze psychologische en filosofische gedachtenspinsels opschrijven in een moeizame zoektocht naar zijn identiteit, terwijl hij als het ware over zijn schouder meekijkt. Twintig jaar heeft Pessoa erover gedaan om dit onvoorstelbare relaas op papier te zetten. Pas 47 jaar later, in 1982, komt het tot een boekuitgave. Deze ultieme vorm van introspectie wordt meteen een literaire bestseller. Het kan niet anders dan dat Pascal Mercier voor zijn ‘Nachttrein naar Lissabon’ uit deze intense bron wel geput moet hebben om zijn beschouwingen over ‘het leven is niet het leven dat we leven; het is het leven dat we ons voorstellen te leven’ op te kunnen schrijven.

Net als Cees Nooteboom zegt Pessoa dat reizen iets is wat in je hoofd gebeurt. ‘De beweging gaat voor de gedachte uit. Je bent losgemaakt van de anekdote van je eigen bestaan’. In tegenstelling tot de reislustige Nooteboom is Pessoa Lissabon nauwelijks uit geweest. Hij had angst voor het onbekende en het universum werd gereduceerd tot het hoofd van Bernardo Soares. De uiterlijke wereld bestaat slechts in functie van het innerlijk. Bij Soares is de droom, of in wakkere toestand de dagdroom, de mijmering, het hoogst bereikbare. ‘Het boek der rusteloosheid’ is een dagboek, maar dan zonder dagen, of, zoals Soares zelf schrijft, een biografie zonder feiten, een levensverhaal zonder leven. Het is het boek van een man die niet kan bestaan, maar het moet, en daar zijn waarde en bestaansgrond uit haalt. Dit alles resulteert in een rusteloze poging datgene te grijpen wat ongrijpbaar is, zich te ontworstelen aan het pionnenbestaan op het schaakbord der goden, te bereiken wat onbereikbaar is, namelijk nooit te hebben bestaan in dit onvolmaakte kostuum dat mens heet. En daar kom je dus nooit uit.
Inderdaad, zoals Nooteboom zegt: 'Zielsverhuizing vindt niet na, maar tijdens het leven plaats.' Pessoa dacht er niet anders over maar was niet in staat de stap naar buiten toe te maken. Hij zoop zich uiteindelijk te pletter, rusteloos als zijn geest was. En ik snap het helemaal.

Schrijver: REDMER
2 juli 2023

grharttelfort.nl

rusteloosheid

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

5.0 met 3 stemmen 26