categorie: oorlog

Gevallenen herdenken of gevalletje huichelen

In Slimpie en Sloompie op 4 mei herkent de opmerkzame lezer vast moeder en dochter, die onder andere namen in diverse sterke verhalen schitterden.

Ze staan graag in het licht van de schijnwerpers. Bij elk festival waar dansgroepen optreden ontbreken ze niet op het toneel. Leuk, maar als dat tweetal langs het oorlogsmonument in Zzz… schuift en een bloemetje neerlegt klopt er iets niet. De intentie van de duizenden, die die tocht ook maken verdient respect, maar Slimpie en Sloompie voeren een schijnheilige act op. Het is een soort ontwijding...

74 jaar na de oorlog zijn er weinig meer, die de Tweede Wereldoorlog lijfelijk hebben meegemaakt. In deze overzichtelijke groep zie je een los individu niet makkelijk over het hoofd. Tenzij… je doelbewust zo'n persoon dood wilt zwijgen. Deze morbide gedachte blijkt reële aspecten te hebben.

Slimpie is lerares bij het voortgezet onderwijs. Ze betoogt gloedvol in de klas dat je respectvol met slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog dient om te gaan. Met de weinige overlevenden, die in concentratiekampen zaten of vluchtten voor geweld en vervolging toont ze zich begaan. Die overlevenden sjouwen vaak een rugzak ellendige ervaringen mee. Sinds we geconfronteerd worden met relatief jonge veteranen, die op latere VN-missies zijn geweest, hebben we veel opgestoken over ptss: Post Traumatische Stress Stoornis. Voor wie dat treft bestaat nu psychologische begeleiding, iets waarvan vroeger geen sprake was. Slimpie legt vroom uit, dat overlevenden “getekend voor het leven” zijn. Maar dat is voor de Bühne.

Nu de praktijk: benoemen is één ding, ermee omgaan een tweede. Ik ken twee mannen, die de hele litanie van oorlog, kamp, moord en doodslag persoonlijk hebben ondervonden. Toen kinderen, thans aftakelende bejaarde mannen. Hoe het hen verging:

In Amersfoort had ik een overbuurvrouw, een lerares Godsdienst. Alweer een lerares, maar dat is louter toeval. Zij had twee studerende kinderen en ergens bungelde ook nog een vader. Vaders heeft als jongen van rond de 12 jaar de Tweede Wereldoorlog moederziel alleen (weliswaar temidden van duizenden volwassen mannelijke gevangenen) in een Jappenkamp doorgebracht. Daar kom je drieënhalf jaar later echt niet ongeschonden uit. Niettemin functioneerde hij na de oorlog oppervlakkig gezien normaal. Hij had een baan, liet zijn hond uit en bracht geld in het laatje. Hij liep strak voor zich uitkijkend langs je heen en groette nooit. Dat kan je afdoen met "bot". Of je realiseert je dat de man opgesloten in een soort luchtbel door het leven stapte.

Hij was niet de gedroomde vader met wie een goed gesprek kon worden gevoerd. Hij zat zo in zichzelf opgesloten, dat communiceren matig lukte. Zijn lichaam leefde ver na de oorlog, maar zijn geest was ergens blijven hangen in het Verre Oosten in een ver verleden. Rond zijn 50e ging het mis. Die leeftijd staat vaker in verband met ptss.

Mijn overbuurvrouw was zijn gezeur over de Tweede Wereldoorlog zat. Zijn kinderen hadden ook niks aan hem. Godsdienstlerares of niet, mevrouw schopte haar man het huis uit. Hij betrok een houten vakantiehuisje, dat in de winter ijs- en ijskoud was. In mijn serie “Het zit in de familie” had dit verhaal niet misstaan toen ik op zoek ging naar een warm bad. Een koude douche was in elk verhaal uit die serie uiteindelijk wat ik vond. Liefde overwint alles. Maar familieliefde even niet…

Het tweede voorbeeld: met de mond beleden Slimpie en Sloompie hoe begaan ze waren met de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Dat vond uitdrukking in bloemetje leggen bij dat monument. Maar in de praktijk wilden ze er geen last van hebben. Wat bleek? Sloompie’s vader was als kind midden in het strijdgewoel opgegroeid. Dood en verderf waren hem vertrouwde makkers. Hij heeft niettemin redelijk gefunctioneerd in zijn werk en in de maatschappij. Maar hij had eigenaardigheden, die hun oorsprong vonden in die indringende periode van oorlogsgeweld.

Op drukbezochte plekken zal je hem niet antreffen. Heel ongezellig… Voor hem geen meehuppelen in de polonaise, geen meedeinen op een deun van André Rieu of joelen op de voetbaltribune. En zeker geen kaartspelletje in het café. Een teruggetrokken man, opgesloten in zijn eigen luchtbel. Best saai; dat wel. Hij was niemand tot last, maar als je hem per se wilde betrekken in gezelligheid, dan wees hij dat stekelig af. Wie ervoor open stond herkende ptss. Zo niet, dan vond je hem een sufl*l. Dat maakte hem kennelijk vogelvrij.

Voldoende redenen voor Slimpie en Sloompie om van hem af te willen. Pa gewoon vermoorden is een hele klus, maar hem stilletjes laten creperen kan je doen met een stalen gezichtsuitdrukking. Zo van: “Ik weet nergens van”. Maar hoe krijg je iemand in een staat van creperen zonder je handen vuil te maken? Een medisch gebeuren kwam de dames te hulp. Na een niet geheel gelukte operatie verbleef vaders langdurig opgesloten in zijn eigen huis. Lopen was ineens niet meer vanzelfsprekend. De dames hadden dat in de smiezen en verbraken ogenblikkelijk elk contact. Lekker veilig want hij kon zijn huis niet uit om bij hen verhaal te halen.

Ze koesterden de hoop dat de natuur zijn werk zou doen. Zo stuurden ze er opzettelijk op aan dat de man hulpeloos, liggend in zijn eigen lichaamssappen, zou verpieteren. Als je dat met een dier doet, word je opgepakt en voor de rechter gebracht. Onwaarschijnlijke situatie? Afgerond vinden er 100 à 200 moorden per jaar plaats. Oké, hij ging niet helemaal dood, maar irreëel is zo'n verdacht crepeergeval niet.

Wat een verademing was het leven zonder hem. Sloompie mocht graag rondtetteren dat ze gelukkiger was dan ooit. Maandelijks kwamen vaders centjes binnen en Slimpie’s langgekoesterde wens om haar dochter alleen op te voeden, was uitgekomen. Dit was een geval van geluk hebben en ook een beetje afdwingen. Ach, dat is een bloemetje waard.

De een gedenkt een gevallene, de ander gedenkt een gevalletje... huichelarij.