Ik heb je zoveel te vertellen
(voor Marieke Lucas Rijneveld)
Het is me ineens allemaal weer zo duidelijk als een donderpreek geworden. De gereformeerde dwangcultuur zorgt nog steeds voor onschuldige slachtoffers, lang nadat ik er zelf één was en dat is geen literaire overdrijving. Ik dacht dat we met Maarten t Hart en Jan Siebelink de protestantse ravages wel tor de laatste druppels hadden uitgemolken, maar blijkbaar heb ik mij vergist, want een nieuwe generatie schrijvers uit de protestantse strafkampen doemt op uit de kille mist boven de zompige weilanden vol gedrogeerde koeien en verraderlijke valkuilen. Ik noem Franca Treur, mijn jeugdvriend Stephan Enter, die floreert met zijn spitsvondige, ijzersterke en vlijmscherp analyserende roman 'Pastorale', en natuurlijk de ogenschijnlijk jeugdige rasschrijfster Marieke Rijneveld, geboren op 20 april 1991 in Nieuwedijk, Noord-Brabant, een dorp, dat oorspronkelijk uit dijkwerkers en rietsnijders bestond. Dit dorp wordt vooral gedomineerd door de gereformeerde kerk en de hervormde kerk. Marieke is nu 28 jaar en ze bewoont nog steeds een Utrechtse zolderkamer, waar ze het liefste dag en nacht verscholen blijft, maar ze weet dat dat niet goed voor haar is en dus zendt ze net als de meesten van ons morsesignalen uit. Ik heb vandaag een afspraak met haar. Bij het voormalige huis van Ina Boudier Bakker aan de Oude Gracht. Dat vond ze zelf ook wel een prettig idee. Net als ik had ze ook genoten van de verfilming van 'Armoede'. En wat betreft contactarmoede kennen we beiden het klappen van de zweep.
Marieke is als androgyne mens een voorloper en ook daarin verschillen wij weinig van elkaar. Zij wilde al in groep drie een jongen zijn en ze verzon haar fantasievriend Lucas. Ze ging zichzelf ook Lucas noemen en ze tinderde als Lucas. Ze zegt: 'Ik voel mij zowel een jongen als een meisje, een tussenmens.'. En iets meer een jongen, maar zo vreemd is dat echt niet, want in wezen sluimert dat in ieder mens. Op de middelbare school is Marieke gepest, omdat ze zo jongensachtig was. Dus ging ze zichzelf aanpassen, maar op haar 19-de stak dat jongensachtige de kop weer op. Gelukkig koos ze daarna voor zichzelf en liet ze de omgeving in de sop gaar koken. De androgyne mens heeft de toekomst, dat weet ieder weldenkend mens. Daar wij beiden van boerenafkomst zijn, hebben we ook daarin een vette, gemene deler. Dat geldt ook met haar voorliefde voor het werk van Jan Wolkers, maar daar komt ze nog wel achter. In het Hollands Maandblad, waarin zij ook publiceerde, stond mijn hommage 'Natuurmens' voor de durfal Jan. Ik ben twee keer zo oud als haar, maar ik herinner me de gereformeerde gevangenissores als de dag van gisteren. Ik heb mij in haar verdiept en ik weet inmiddels hoe hoogbegaafd en diepgekwetst ze is. Maar ook al oogt zij fragiel (ze is het natuurlijk ook), ze heeft ook een arrogante, dictatoriale, bedilzuchtige en dweepzieke kant. Allemaal om de onafwendbare ineenstorting op te schuiven. Terwijl ze als het ware al geblinddoekt op haar executieplek staat, hanteert ze angstvallig en heroïsch een artistieke beeldenstorm vol woede en verdriet.
Marieke was drie jaar toen haar 12-jarige broer werd doodgereden. Met het zachte pootje van haar speelgoedbeer probeerde zij bij iedereen de tranen te wissen. Ze komt uit een boerengezin met vier kinderen. Het overlijden van haar oudste broer heeft de beklemmende sfeer in huis nog erger dan een koelcel met half uitgehakte, aan stalen haken hangende koeien gemaakt. Haar fantasie was haar grootste overlevingsmechanisme. Haar vader was ook een leraar op haar basisschool. Zelfs daar voelde ze zijn dwingende aanwezigheid. Ze moest tot haar achttiende iedere zondag naar de kerk en iedere week naar de catechisatie en de gereformeerde jeugdclub. Als kind dacht ze dat God thuis op de vliering woonde, tussen het oude speelgoed. De zondag was altijd de saaiste, traagste dag van de week, dan werd er urenlang getrokken groetesoep gegeten. Dan luisterden haar ouders naar kerkmuziek en Boudewijn de Groot. 'Verdronken vlinder' zeker. Maar zij was de revolutionair binnen dat gereformeerde milieu, want zij wist woorden aan het onderdrukte verdriet te geven. Zij dacht dat iedereen boos op haar was, maar wat zij feilloos aanvoelde, was hun boosheid, die niet bij haar thuis hoorde. Als een reddende engel, die zichzelf opoffert, wilde ze voorkomen dat de mensen verdrietig waren of boos werden. En ze is nog steeds dat angstige kind.
Terwijl in richting de Oude Gracht loop, overdenk ik enkele gegevens uit haar getraumatiseerde kindertijd en jeugd. Ik denk er ook aan, dat zij zei, dat ze er soms liever niet dan wel is. Wanneer je in zo'n doodse sfeer moet opgroeien, dan kan het haast niet anders of je denkt wel eens aan het dood willen zijn. Toch verweert zij zich op een grandioze, hartstochtelijke en heroïsche manier. Haar eerste konijn overleed. omdat ze haar teveel wortels gaf. Ze voelde zichzelf schuldig, net als over het overlijden van haar broer. Het gereformeerde denkgoed zit vol zonde- en schuldbesef. Daar wordt je als geknechte onderdaan in getraind. Bij Marieke moet alles dubbeldik en nog dikker aan haar geknaagd hebben. Er was nauwelijks nog iets van de ware Marieke over, toen ze op de middelbare school ook nog eens door een roofdierachtige leraar seksueel misbruikt is. Nou wordt de droefenis op haar gezicht wel heel betekenisvol. Gek genoeg werkt ze twee dagen in de week bij een melkveebedrijf, waar ze vooral poep schept, wat ze een aangename verademing vindt naast al haar psychische ellende. Ze is absoluut narcistisch bezet door haar ouders, maar ze heeft de laatste jaren een glorierijke inhaalslag gemaakt door literair gezien bliksemssnel door te breken. Als een komeet, zoals Rimbaud dat ook deed. Haar beeldenrijkdom grenst aan psychedelische ervaringen en psychotische schizofrenie. De enorme hoeveelheid beelden maskeren en bezweren haar feitelijke, angstaanjagende en traumatische leegte van de eenzaamheid.
Ik loop langs de Oude Gracht en ik denk eraan hoe Marieke op de Schrijversschool les kreeg van Wim Brands, die tegen haar zei 'Jij gebruikt je gekte op een mooie manier!'. Wim pleegde zelfdoding, terwijl hij als mens en literator enorm geliefd was. Hij moet iets diep in hemzelf nooit goed verwerkt hebben, dat kan niet anders. Opeens bedenk ik dat Marieke ook niet alles goed weet te verwerken en dat zij mogelijk ook zo zwaar depressief als Wim kan worden. Maar Wim's woorden waren ook in die zin profetisch bemoedigend. Dus stap ik manmoedig door. Ik heb zoveel langs die geliefde gracht gelopen, dat scheelt ook. Na dat seksuele misbruik heeft Marieke een jaar lang gezwegen en kreeg ze anorexia nervosa. Ze was fysiek uitgeput. Tijdens haar logopedielessen keek ze naar de poëzieposters op de muur en raakte ze geïnspireerd. Poëzie als schuilhut en overlevingsmechanisme. Als een sterke, onophoudelijke stroming in de overlevensrivier. Als een spons had ze alle beelden uit haar jeugd vol mindfulness opgenomen en nu moest ze alles blijven uitknijpen en in literaire bevindingen gieten. Als ex-gereformeerde domineeszoon en ex-roomse ex-benedictijn kan ik haar met zoveel vergaarde wijsheden bijstaan, maar wanneer ik haar in de verte zie zitten, zakt de moed mij in de schoenen en blijf ik haar zo ongezien mogelijk een tijdje staan observeren. Ik zie hoe onzeker ze is en dat ze zich maar nauwelijks op haar gemak voelt. Ik besluit haar ontdekkingsreis met rust te laten, want wat zo'n lief en diepgekwetst mens niet nodig heeft, is weer een betweter en prediker, die haar gaat zeggen hoe de vork in de steel zit en hoe ze het beste kan varen. Ze is immers hartstikke goed bezig en zo'n literair gezien hoogst belangrijk ontwikkelingsproces wens ik echt niet te storen. Ik bel haar. Ik zie haar opnemen. Ze begrijpt het wel, zegt ze heel lief. Met pijn in mijn hart zie ik haar afslaan.
Geplaatst in de categorie: idool
Marieke Rijneveld gereformeerd trauma
259
Geef je reactie op deze inzending: