Vrij ondergoed

Wat in Rusland de grootste indruk op mij gemaakt heeft? Niet dat Sint-Petersburg nu een verlichte stad is. Zelfs in dit donkere seizoen was het niet meer de lugubere stad van Dostojewski, waar je in ieder portiek een man met een bijl verwacht. Het deed me ook niet zoveel dat nu in de winkels alles te krijgen is, althans voor hen die geld hebben. De mensen die ik ken, leraren en universiteitsdocenten, behoren niet tot de 'nieuwe Russen', die zich alles kunnen veroorloven. Zij zijn de eeuwig 'vernederden en gekrenkten', de titel van een roman van Dostojewski. Zij zijn altijd de klos. Neem mijn vriendin Lena, lerares aan het Klassiek Gymnasium en docente aan de Peterburgse Staatsuniversiteit. Haar totale maandsalaris is omgerekend 100 gulden. Een paar jaar geleden had ze geluk: ze kreeg een erfenis. Voor haar omstandigheden ging het om een kolossaal groot bedrag, wel drie jaarsalarissen. Het geld werd als appeltje voor de dorst op een bank gezet. Maar toen 'saneerde' de Russische Bank het geld. In één klap was de som weggesmolten. Met de ongelooflijke veerkracht van de Russische vrouw heeft ze de klap verwerkt. Haar gezin en haar werk geven haar de moed om te overleven.

Lena vroeg me een verhaal voor haar gymnasiasten te houden. Op zaterdag middag (!) puilde de klas uit van gretige leerlingen. Wat een vreugde om met deze jonge Russen na te denken over de betekenis van het klassieke erfgoed, dat we met elkaar delen.

Toch was het niet deze les die mij het meest heeft gedaan. Het was een tentoonstelling van ... ondergoed. Waarom de Peter-Paulsvesting als plaats voor de expositie was gekozen, was mij een raadsel. Dit complex ligt niet bepaald in het centrum van Sint-Petersburg. Ooit was het de beruchte gevangenis van de tsaar. Was dat de symboliek? Nog niet zo lang geleden zaten vrouwen gevangen in het Sovjetondergoed. Indertijd vroegen we ons bij foto's van Sovjetvrouwen met hun pronte voorgevels wel af wat voor harnassen zij onder hun bovenkleding droegen. Giechelend liepen de jonge meisjes op de tentoonstelling rond, terwijl ze elkaar op de monsterlijke uitrustingen wezen. Maar de oudere bezoeksters bleven ernstig. Ook mijn niet zo oude vriendin kon niet echt lachen: in haar kasten lagen nog heel wat van die gebreide onderbroeken in hun gore pasteltinten. Iedere herfst maakte zij ruzie met haar moeder. Deze vond dat het koud genoeg was om het onderlijf te beschermen, maar de dochter schaamde zich voor het vernederende breisel. Merkwaardig, want iedereen droeg het. In de gemeenschappelijke woningen, de kommoenalka's, hingen de intiemste kledingstukken te drogen, maar toch voelde iedere vrouw en elk meisje gêne als een ander het ondergoed op hun lijf zag.

Het meest sprekend waren de herinneringen die op panelen te lezen waren. Een meisje vertelde dat zij zich door haar vriendin overtuigen: het moest er toch eindelijk eens van komen. Ze zou bij haar vriend gaan slapen. Ze stribbelde nog tegen: zou hij dan haar zwarte ondergoed moeten zien? Maar haar vriendin had een tijdje in Duitsland gestudeerd en haar hele beurs in lingerie omgezet. Pas toen zij daarvan een paar stukken mocht lenen, ging op pad naar de flat van haar vriend.

In de oude Sovjet-Unie hielden de mensen elkaar op een beklemmende wijze in de gaten. In een van de andere getuigenissen vertelde een vrouw dat je je vroeger zeer ongelukkig voelde als je panty's gedraaid zaten. Je durfde ze niet op te halen uit angst voor de afkeurende blikken of woorden van bemoeizieke wijfjes. Maar nu is de Sovjetdwang verdwenen. Dat je nu rustig op straat aan je ondergoed kon frunniken, was voor deze Russin de belangrijkste verworvenheid van de vrijheid.

Schrijver: Anton van Hooff
Inzender: JM, 23 november 2001

Biografie van deze schrijver