Apartheid

In 1948 voerde een blanke minderheidsregering in Zuid-Afrika een wettelijk gesanctioneerd systeem van rassenscheiding in. 'Apartheid' ging het heten, een woord dat Jan Smuts (die minister-president werd in 1919) voor het eerst gebruikte in 1917. In zekere zin was Apartheid een uitbreiding van de apartheidswetten die al door vorige blanke minderheidsregeringen waren ingevoerd.

Apartheid heeft zijn plaats in de geschiedenis. Vaak kijken mensen er op terug met schande, terwijl iedereen zich realiseert hoe diep de littekens zijn die het systeem in Zuid-Afrika heeft achtergelaten.

Rondom 1948 was in Nederland de uittocht begonnen. Er heerste werkloosheid en dus stimuleerde onze overheid de emigratie van meer dan een half miljoen Nederlanders naar Nieuw-Zeeland, Canada en Australië.

Maar zoals dat met zaken als dit vaker het geval is, was die werkeloosheid van korte duur. Eind jaren vijftig en begin jaren zestig sloeg de situatie om en het tekort aan ongeschoold personeel in de industrie werd zo groot, dat bedrijven arbeidskrachten moesten gaan werven in het buitenland, enkel om de absoluut noodzakelijke werkzaamheden doorgang te laten vinden. De mensen kwamen uit Joegoslavië, Griekenland, Spanje en Italië. En later ook uit Turkije en Marokko. De gastarbeider deed zijn intrede in de Nederlandse samenleving.

In eerste instantie kwamen er uitsluitend mannen naar Nederland, zonder familie. Deze mannen werden ondergebracht in speciale pensions, barakken of zelfs wijken. Een Nederlands systeem van rassenscheiding was geboren.

Uiteindelijk kunnen we zeggen dat, hoewel men veronderstelde dat de buitenlandse arbeiders slechts geld kwamen verdienen om later weer terug te keren naar het land van herkomst, vooral de Turkse en Marokkaanse gastarbeiders massaal gebruik maakte van het recht dat ze contractueel was geboden: het recht om te blijven en na twee jaar hun familie over te laten komen. Rondom 1975 stopte de werving van gastarbeiders.

Jaren later nog zouden wij de titel gebruiken. Gastarbeider. Omdat onze regering ons die titel had ingefluisterd en we bang waren buiten ons boekje te gaan. Maar ook omdat we geen moeite wilde doen om verder te kijken. Want was iedere persoon met een andere huidskleur een gastarbeider? Natuurlijk niet. Maar wilden we iedere persoon individueel gaan beschouwen dan zou ons dat veel te veel tijd en moeite kosten.

Het was een grove titel om algemeen toe te passen, maar het haalt het niet bij enkele alternatieven die we daar gaandeweg op bedachten. Medelander, nieuwe Nederlander, asielzoeker, Vreemdeling. Uiteindelijk kwamen we bij de term allochtoon. Volgens de Van Dale ‘Iemand die van elders afkomstig is’. Onze overheid onderstreept echter de definitie van het CBS: ‘een persoon van wie ten minste één ouder in het buitenland is geboren.’

Graag stip ik dan nu het verhaal aan van Sila. Een jonge vrouw die in 1975 geboren werd uit een Turkse vader en moeder. Geboren en opgeroeid in Nederland. Zoals dat zo mooi gezegd kan worden, ‘een product van deze maatschappij’. Ze was een Nederlandse vrouw. Ze had hier haar school doorlopen, maar volgens de Nederlandse overheid was zij een allochtoon.

Buiten het feit dat dit een titel is die maar weinig mensen met trots zullen dragen (als ware het een symbool van raciale ongelijkheid in Nederland), verdraaide het haar beeld op Nederlanderschap. Ze kon alles goed doen, maar zou altijd allochtoon blijven. Ze kon haar Turkse wortels ontkennen, zich laten bekeren tot het christendom en boodschappen doen met de hand op de knip, zodat ze de ‘beste’ Nederlander nog zou overtreffen. Ze zou altijd allochtoon blijven.

Toen ze haar school had doorlopen en op zoek ging naar een baan, werd hiervoor alle bewijs geleverd. Ze werd geweigerd omdat ze allochtoon was of ze werd aangenomen omdat ze allochtoon was. Het leek wel alsof ze nooit beoordeeld werd op haar eigen kwaliteiten. Toen ze eenmaal werkte als cultureel-maatschappelijk werker kwamen haar collega’s altijd aan haar vragen wanneer de ramadan was, waar Mekka ook weer lag en alle vragen die ook maar iets met haar afkomst te maken hadden. En dat waren nog de vragen waar zij het antwoord op wist. Daarnaast waren er nog de vragen voor de allochtoon als bevolkingsgroep. Zo had een mannelijke collega eens aan haar gevraagd of Marokko een mooi land was om op vakantie te gaan en werd Sila’s hulp direct ingeroepen toen er in de stad problemen met Antillianen waren. Alsof zij ook maar enig idee had.

Ik vraag de aandacht voor dit gedeelte, want ik denk dat de tijd is gekomen van een nieuwe begripsbepaling. Wanneer je hier geboren bent is het stempel ‘allochtoon’ een stempel dat niet past. Je kunt niet integreren in een samenleving waar je bent opgegroeid. Van die samenleving maak je namelijk deel uit. Ooit noemde we binnenkomende allochtonen ‘nieuwe Nederlanders’. Die tijd is geweest. Het tijdperk van intolerantie is aangebroken en dat hebben de Nederlandse politieke partijen met enorme snelheid vertaald naar het beleid. Toch denk ik dat de politiek een voortrekkersrol heeft om dit probleem aan te pakken en te waarborgen dat iedere Nederlander volwaardig Nederlander kan zijn. Zeker wanneer een begripsbepaling zo achterhaald is, zo stigmatiserend werkt en zijn eigenlijke doel zo ver voorbijgestreefd is, als dat hier het geval is.

Om terug te grijpen naar het begin van mijn betoog: de wereld kan vol schaamte spreken over een systeem van apartheid dat van 1948 tot 1994 Zuid-Afrika in zijn greep had. We kunnen samen vaststellen dat het nog lang zal duren voordat dat land geheel hersteld is van een dergelijk systeem van rassenscheiding. Maar wanneer we dat doen, moeten we ons goed realiseren waar we zelf staan. Een samenleving waarin we weliswaar samenleven, maar waarin we continu de behoefte hebben om stil te staan bij de vraag of iemand, volgens de juiste begrippen, nu eigenlijk allochtoon is of autochtoon.

Apartheid ligt niet in een verzameling wetten. Apartheid ligt in de mentaliteit van het denken in hokjes. Apartheid is nu en nu is apartheid. Laten we daar maar eens iets aan gaan doen.

Schrijver: Roel van Rijswijk, 10 augustus 2006

v_rijswijkhotmail.com

apart allochtoon zui allochtoon zuid-afrika

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

3.7 met 11 stemmen 603