Hartenkreet
(In dit stukje wordt met kunstwerk meestal een taalexpressie bedoeld)
De Duitse dichter Rainer Maria Rilke schrijft in een brief (opgenomen in “Brieven aan een jonge dichter”): “Met niets kom je een kunstwerk minder nader dan met kritiek.”
Een kreet vanuit het hart, zou dat een minder kunstwerk zijn dan een humoristisch taalspelletje, of een fundamentele filosofie, op een zeldzaam mooie manier verwoord?
Schrijvers [en dichters] weten als geen ander dat taal een uiterst beperkt middel is om gedachten en gevoelens over te brengen. De filosoof Wittgenstein heeft er zijn hoofd over gebroken. Stelling 4.002 uit de “Tractatus Logicus Philosoficus” en voorbeelden uit het dagelijkse leven hebben mij geleerd dat taal onbewust wordt gebruikt. Men is verbaasd, als de beste woorden zijn gezocht om duidelijkheid te scheppen, dat het verkeerd begrepen wordt.
Vanuit de kunstenaarswereld worden soortgelijke geluiden waargenomen. Issaac Bashevis Singer stelde: “Iedere kunstenaar heeft de pijnlijke ervaring dat er een kloof bestaat tussen zijn innerlijke visie en de uiteindelijke uitdrukking daarvan. De kloof wordt nooit geheel overbrugd. Ieder van ons is ervan overtuigd, al verbeelden we het ons misschien, dat hij veel meer te zeggen heeft dan wat op papier verschijnt.”
Het is waar dat niet alle [taal] expressies van dezelfde kwaliteit getuigen, maar kwaliteit kan geen objectief gegeven zijn. Kwaliteit is gebonden aan smaak en smaak is subjectieve voorkeur. Daarom ontstaat er vaak een mist rond kunstwerken, die bedoelingen en schoonheid minder zichtbaar maakt.
Wat doen we als we een kunstwerk niet begrijpen? Grijpen we terug naar bekende beoordelingscriteria, naar heersende consensus en opvattingen? Meningen van gevestigde schrijvers en dichters zullen een veilige haven zijn, want daar is de wind al geluwd.
Ik vraag me af of er objectieve maatstaven bestaan om een kunstwerk te benaderen [lees: te beoordelen]?
Gedichten en verhalen kunnen op uiterlijke kenmerken beoordeeld worden net zoals wetenschappelijke stukken aan criteria moeten voldoen om te slagen. Maar de beoordelingscriteria bij kunstwerken hangen veel meer af van mode en duizend voorkeuren dan de formele eisen bij informatieve overdracht.
Redacties van tijdschriften en uit te geven bundels zijn gebonden aan beperkende keuzen. Ze willen hun blad, naast kwaliteit, een gezicht geven. Daarin schuilt subjectiviteit, die ze zelf toegeven. Om een onafhankelijk en goed oordeel te krijgen van eigen werk is moeilijk.
Verder wil ik hierover kort zijn. Salomon Baer-Oberdorf stelde: “De gemakkelijkste manier om gebrek aan smaak te verbergen, is met de mode mee te gaan.” Hier sluit ik mij van harte bij aan.
Bij objectieve maatstaven voor kwaliteit moet ik voor alles aan toeval denken.
Laat me teruggrijpen naar het werk van een wetenschapper. Als hij in zijn werk afhankelijk zou zijn van toevallige resultaten, zou zijn werk niets voor stellen en ook niets met wetenschap te maken hebben (lees: logica en waarheid 1 & 2 elders op de site nederlands.nl). Het voordeel van de wetenschapper is dat zijn werk goed te meten is, waardoor het eenvoudiger voor anderen is om te bepalen wat de waarde is van zijn werk.
Ook bij kunst geldt dat de kunstenaar niet afhankelijk moet zijn van het toeval. De waarde stijgt als alle facetten van een werk onder controle zijn. Als het eind resultaat beantwoordt aan voorbedachte eisen, blijkt hoe goed hij de materie en de middelen in zijn vingers heeft. Ik denk dat een kunstenaar dat alleen zelf kan bepalen, en alleen dan als hij eerlijkheid is tegenover zichzelf en zijn werk. Een grote kennis van de ontstaansoorzaak is noodzakelijk; dat betekent zelfkennis.
Hoe zou iemand de waarde kunnen beoordelen van kunstwerken? Aan zijn eigen zelfkennis zal hij weinig hebben (tenzij hij zichzelf objectief kan beoordelen, zie: “Logica en waarheid 2”). Het kost veel tijd om de motieven en denkwijzen van anderen te doorgronden. Die tijd moeten we investeren, voordat een kunstwerk begrepen kan worden. Handig is het ook om zelf ervaring te krijgen met kunstscheppen.
Om een rechtvaardig oordeel [over zijn werk] te krijgen, moet een kunstenaar zich overgeven aan het oordeel van de tijd. De tijd heeft gelijk, de tijd scheidt het kaf van het koren en de tijd dompelt onder in vergetelheid. Soms heeft de tijd een cumulatief effect op bekendheid van kunstenaars en hun werk, maar dat geldt alleen voor de besten. Helaas leert de geschiedenis ook dat sommige kunstenaars het resultaat van dit eerlijke oordeel niet mochten smaken.
Mijn opvatting is dat jonge kunstenaars zich niet moeten laten afschrikken door verschijnselen van de tijdsgeest. Het korte tijdsbestek waarin een commissie van wijze mannen en vrouwen ingezonden werk beoordelen of het voldoende kwaliteit heeft voor hun tijdschrift, [website of bundel] moet niet als doorslaggevend ervaren worden. Een stormloop om eigen werk uitgegeven te krijgen, moet ondergeschikt zijn aan de ontwikkeling van de kunstenaar zelf en zijn werk. Onafhankelijke groei mag nooit geofferd worden aan bekendheid en andere uiterlijke voordelen. Wat niet wil zeggen dat kunstenaars kluizenaars moeten worden.
Ik begon met een citaat van Rilke. Ter afsluiting heb ik nog een citaat van Rilke, uit hetzelfde boekje. Het citaat dat nu volgt, kan niet beter zeggen waar het bij kunst om te doen is.
“Een kunstwerk is goed als het uit noodzaak geboren is. In deze wijze van ontstaan ligt zijn vonnis besloten: een andere is er niet. En daarom, zeer geachte heer, wist ik u geen andere raad te geven dan deze: voel u zelf aan de tand en onderzoek de diepten waaraan uw leven ontspringt; bij de bron van uw leven zult u het antwoord vinden op de vraag of u een scheppend mens moet zijn. Aanvaard dit antwoord, hoe het ook luidt zonder u in verklaringen te verliezen. Misschien blijkt dat u wel voorbestemd bent om een kunstenaar te zijn. Neem dit lot dan op u en draag het, zowel de last als de grootsheid ervan, zonder u ooit te bekommeren om het loon dat u van buitenaf ten deel zou kunnen vallen. Want de scheppende mens moet een op zichzelf staande wereld zijn, moet alles in zichzelf vinden en in de natuur waarbij hij zich heeft aangesloten.”
Aangepast, 28-02-05
hotmail.com
Biografie van deze schrijverGeplaatst in de categorie: kunst
kunstenaar
1.444
Geef je reactie op deze inzending: