Godsbeelden

Geloofsopvattingen komen voort uit het denken van mensen over hun oorsprong en bestemming en over de zin van hun bestaan. Achter de zintuiglijk waarneembare schepping werd een niet zintuiglijk waarneembare schepper geprojecteerd. Meningsverschillen ontstonden bij de invulling van het begrip Schepper, God. Wat moest men zich daarbij voorstellen? Iemand? Iets? Mannelijk? Vrouwelijk? Stoffelijk? Geestelijk? Concreet? Abstract? Eeuwig? Almachtig? Alwetend? Alomtegenwoordig? Afstandelijk? Betrokken? Leidend? Lijdend? En als Hij/Zij/Het gediend wilde worden, hoe dan? Met gebed, zang of dans? Met kinderoffers? Met dierenoffers? Op heilige plaatsen? In kloosters? In tempels, moskeeën of kerken? In de binnenkamer? Met oorlogen en slachtpartijen? Met kruistochten? Met zelfkastijding of zelfopoffering? Met liefde en dienstbetoon tussen mensen onderling?

Elke religie heeft haar eigen godsbeeld. Gezien het grenzeloze aantal variëteiten aan godsvoorstellingen zou je van elk nadenkend mens een bescheiden opstelling verwachten als het gaat om de inschatting van het realiteitsgehalte van welk godsbeeld dan ook. Er is immers niemand die de juistheid van enig beeld kan aantonen of weerleggen. Ook een beroep op "heilige boeken" is weinig overtuigend, want je komt daarmee altijd terecht in de cirkelredenering: wat in dit Boek (tenach, bijbel, koran enz.) geschreven staat is waar, omdat in dit Boek geschreven staat dat wat in dit Boek geschreven staat waar is.
Maar noch het feit dat er zoveel onderling verschillende Boeken zijn, noch het feit dat zelfs lezers van een en hetzelfde Boek de godsopenbaring verschillend interpreteren, noch de vraag waarom God dan in verschillende mensen verschillende beelden van zichzelf heeft geprojecteerd, noch welk ander argument ook vermag de orthodoxe gelovige te overtuigen van de betrekkelijkheid van zijn eigen godsbeeld. Dat lijkt niet al te schrander. Erger is evenwel, dat op grond van dit blinde geloof in de absolute waarheid van een Boek, door de eeuwen heen miljoenen andersdenkenden werden veracht, verkracht, vernederd, vervolgd, gemarteld en gedood.

Maar als alle godsbeelden aan de menselijke fantasie zijn ontsproten, als theologie een schertswoord blijkt te zijn, aangezien "godkunde" op drijfzand is gebouwd, als "godsontwerpen" dientengevolge onderling zo verschillend en vaak zelfs zo tegenstrijdig blijken te zijn, valt er dan met betrekking tot het fenomeen "God" of "goddelijke kracht" nog iets zinnigs te zeggen? Is er nog enige grond voor enig geloof in een "hogere macht" of kunnen we maar beter eerlijk toegeven dat we er nooit iets met zekerheid over geweten hebben, er ook nu niets over weten en er per definitie nooit iets bewijsbaars over zúllen weten? "Per definitie", omdat het bovennatuurlijke ophoudt bovennatuurlijk te zijn als we het kunnen onderzoeken en doorgronden. Kunnen we ons maar niet beter opstellen als principiële agnosten, in plaats van eeuw in eeuw uit te blijven proberen het onvoorstelbare ons voor te stellen, het onbewijsbare te bewijzen, te pretenderen dat alleen óns godsbeeld overeenstemt met de werkelijkheid. We kunnen toch niet geloven in een God zoals kinderen geloven in Sinterklaas?

Over Sinterklaas gesproken: het kan een hele tijd duren en een stuk groei naar volwassenheid vergen, vóór je ontdekt dat Sinterklaas wel degelijk bestaat, maar anders. Niet als een persoon, maar als een idee, een ideaal, een geest onder mensen die naar elkaars wensen luisteren en die de intentie hebben die wensen jegens elkaar op verrassende wijze te vervullen. Sinterklaas is niet langer de bovennatuurlijke wonderdoener, maar de uitdrukking, de personalisatie van wat hij symboliseert: goedheid, liefde, medeleven, vrijgevigheid van mensen jegens elkaar.
De analogie met het godsgeloof ligt voor de hand. Mensen ontdekken dat God wel degelijk bestaat, maar anders. Gaandeweg krijgen zij oog voor de diepere betekenis van hun oude godsbeeld. Concreter gesteld: zij beseffen dat achter de uiterlijke vorm, achter de deus ex machina, achter de god-tovenaar van de oude mirakelverhalen een minder tastbare, minder voorstelbare, maar wel zinvolle werkelijkheid schuilgaat. De "eigenschappen" die zij aan God toedichtten, blijken zelf God te zijn: een bindende, verbindende, alles doordringende, helende kracht, die hun individuele bestaan overstijgt, maar toch deel uitmaakt van hun diepste zelf, als een doorbrekend inzicht in de wijze waarop mensen met elkaar en met de schepping als geheel moeten omgaan.

Het wordt vaak als een teken van eenvoud en vroomheid beschouwd, als mensen bereid zijn hun verstand te onderwerpen aan wat hun als geloofswaarheden is aangereikt. Maar er is alle reden om huiverig te zijn voor een denken dat door geloof wordt beheerst en gestuurd. De kerkelijke inquisitie uit vroeger tijden en het fundamentalisme van vandaag laten zien tot welke afschuwelijke consequenties een blind en fanatiek geloof kan leiden: onderdrukking, terreur, moord en doodslag.
Als een zich van zijn eigen bestaan bewust geworden wezen is de mens tastend op zoek gegaan naar oorsprong en zin van het bestaan van zichzelf en van alles wat hem omringt. Al denkend heeft die mens vorm gegeven (de een zus, de ander zo) aan een geloof over oorsprong en bestemming, oorzaak en gevolg, middel en doel, spelers en spel, begin en einde, tijd en eeuwigheid, licht en duisternis, goed en kwaad, leven en dood, liefde en haat, hemel en hel, God en duivel. Wie tegenover zichzelf of tegenover anderen rekenschap wil afleggen over de inhoud van zijn geloof, moet dat geloof kritisch denkend benaderen.
Wat aan veel geestelijke leidslieden van kerken of andere godsdienstige gemeenschappen te verwijten valt, is dat zij bang zijn voor vernieuwing, zelfstandig denken eerder ontmoedigen dan aanmoedigen en in het algemeen de neiging hebben hun volgelingen te blijven vastspijkeren op de oude, kinderlijke beelden in plaats van hen te prikkelen oog te krijgen voor datgene wat verbeeld wórdt. Zij zouden de leden van hun kerk of groep moeten oproepen tot volwassen en zelfstandig oordelen, tot eigen meningsvorming in plaats van tot blinde en kritiekloze aanvaarding van de inzichten van anderen. Zij zouden de moed dienen op te brengen om te zeggen: "beste mensen, jullie zijn nu volwassen genoeg om te beseffen dat je sprookjes niet als geschiedenis moet opvatten. Laten we oog krijgen voor de diepere waarheid die achter de verhalen en achter de beelden schuil gaat.

Godsbeelden

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

2.6 met 27 stemmen 3.110