Inloggen
voeg je verhaal toe

Verhalen

Transformatie

Valt er hoop voor de toekomst te putten uit de huidige toestand van de menselijke samenleving? Een merkwaardige vraag, zult u wellicht denken. Je kunt beter vragen of er nog hoop voor de toekomst is ondánks de huidige toestand. Toch houd ik het nog maar even bij de eerste vraag.
In een voorgaand artikel ("Een scheppende kracht") kwam in reactie op deze vraag de "theorie van dissipatieve structuren" ter sprake van de Belgische Nobelprijswinnaar scheikunde Ilya Prigogine. Dissipatieve structuren zijn open systemen die energie uitwisselen met hun omgeving. Hoe coherenter (samenhangender) of complexer de verbindingen van zo'n structuur zijn, hoe minder stabiel ze is. Als de fluctuaties erin een kritische omvang bereiken, verstoren zij het systeem, zij verhogen het aantal nieuwe interacties erbinnen en brengen er een schok in teweeg. De delen reorganiseren zich in een nieuwe eenheid. Het systeem bereikt een hogere orde.
En de vraag is nu dus: schept de huidige stand van zaken in de maatschappij misschien de voorwaarden voor zo'n plotselinge transformatie naar een hoger niveau.

Dat is zeker niet ondenkbaar. Laten we de actuele situatie waarin de mensheid verkeert, eens beschouwen in het licht van de theorie van Prigogine. Wat is kenmerkend voor de huidige samenleving?

1. Complexiteit

Deze is en wordt tot ongekende hoogte opgestuwd door (om maar wat te noemen): een exponentiële toename van de wereldbevolking met alle problemen van dien, daardoor migratie van een ongekende omvang, daardoor vermenging van rassen en culturen, een en ander gepaard gaande met een zichzelf accelererende opmars van wetenschap en technologie, ook weer met alle gevolgen van dien voor individu en samenleving. Steeds meer hangt met steeds meer samen, steeds meer oefent op steeds meer invloed uit, steeds meer raakt van steeds meer afhankelijk. Informatie- en communicatienetwerken omspannen de wereld en worden steeds geavanceerder en fijnmaziger. Staten fuseren tot statenbonden en bedrijven tot multinationals. Tegelijkertijd dwingt de toename van complexiteit en de uitbreiding van kennisgebieden tot steeds gedetailleerdere specialisaties, die op hun beurt de behoefte aan onderlinge contacten, aan verkeersmiddelen, aan informatie- en communicatienetwerken en daarmee aan energie weer stimuleren. We hoeven maar om ons heen te kijken en het dagelijks nieuws te volgen om dit lijstje van verschijnselen van toenemende complexiteit nog veel en veel langer te kunnen maken.

2. Instabiliteit

De spanningen tussen de wetenschappelijk en technologisch hoogontwikkelde samenleving en die van de onderontwikkelde rest van de wereld nemen toe. Ik noemde al de verschijnselen van overbevolking, vooral in de derde wereld, mede als gevolg waarvan op grote schaal conflicten ontstaan die op hun beurt stromen van vluchtelingen/asielzoekers op gang brengen. Deze en de nog veel grotere stroom van economische vluchtelingen richting welvaart en luxe stellen de westerse wereld voor grote integratieproblemen. Taal- en ontwikkelingsachterstanden, culturele, godsdienstige en etnische verschillen en tegenstellingen, terreurnetwerken, weerstanden tegen assimilatie, gettovorming, werkloosheid, jeugdcriminalisering, ze roepen spanningen en afstotingsverschijnselen op. En dat zijn dan nog maar de bijkomende factoren die bijdragen aan een instabiliteit die per definitie eigen is aan een hoog ontwikkelde samenleving. Immers: hoe complexer een systeem (in dit geval de maatschappij) is, des te gevoeliger is het voor storingen, dus des te kwetsbaarder, dus des te instabieler.

3. Samenhang

Het klinkt paradoxaal, maar juist de instabiliteit van de maatschappij draagt ertoe bij dat mensen zich meer en meer bewust worden van toenemende onderlinge afhankelijkheid. Hoe meer we ons realiseren dat ons “systeem” labiel is (denk alleen maar aan de ontwrichtende gevolgen van het uitvallen van basisvoorzieningen als water, gas en elektriciteit), des te meer gaan we beseffen dat we van elkaar afhankelijk zijn en dat we elkaar nodig hebben om het systeem in stand te houden. Dat besef kan dus de gemeenschapszin, de socialisatie, bevorderen. “Zonder samenhang", heeft iemand ooit gezegd, "zullen we allemaal afzonderlijk hangen!”

Samengevat:
de wereld gaat meer en meer beantwoorden aan de voorwaarden waaraan ze op basis van de theorieën van Prigogine voor transformatie zou moeten voldoen. Maximale complexiteit (en daarmee gepaard gaande maximale instabiliteit en maximale samenhang) van de samenleving kan binnen het systeem een soort kortsluiting veroorzaken en de elementen van de bestaande structuur uit hun voegen lichten, zodat deze zich kunnen herschikken tot een nieuw patroon, tot een hogere orde: transformatie!

Schrijver: N. Wamelink, 23 januari 2005


Geplaatst in de categorie: filosofie

1.2 met 4 stemmen 884



Er zijn nog geen reacties op deze inzending.


Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)