Dagboekontmoeting, Anne - Joseph

(Tuschinski theater, 31-10-05)

Het licht werd zachter. Op het balkon kwam de hoogste gast binnen. Paul Witteman verscheen achter het spreekgestoelte. Ik had hem al zien zitten en zag nu zijn lege plek in de lounge. “Majesteit, excellentie, burgemeester…” De dagboek-ontmoeting tussen Anne en Joseph trok veel bekende en belangrijke gasten. Het oorlogsverleden blijft een actueel onderwerp, of er twintig, zestig of straks honderd jaar tussen de bevrijding en vandaag zit. Maar Witteman, die de opening van de avond uitsprak, verbreedde het onderwerp naar actuele problemen. Hij zei dat hij veel op scholen komt om discussies te leiden en het belangrijkste onderwerp, waarbij de felste woordenwisselingen plaatsvinden, is het samenleven van bevolkingsgroepen.
Ook vroeg Witteman of er vrijwilligers zijn die de in het Duits opgezette fragmenten willen vertalen, het liefst voor mei volgend jaar. Zodat het stuk voor een breder Nederlands publiek toegankelijk kan zijn. “Maar anders vinden wij u wel.” Er waren schrijvers genoeg in de zaal.

Daarna kwamen de vertolkers het podium op: de Duitse actrice Senta Berger leest Anne, Huub Stapel leest Joseph en componist Peter Ludwig speelt in het Derde Rijk verboden muziek, op piano.

De confrontatie blijkt er een van koele berekening versus opgesloten emoties. Hoewel de harde lijn van Goebbels ook een gevangenschap betekende voor zijn persoonlijkheid. Hij verwoordde zijn vermoeden dat komende generaties dankbaar zullen zijn voor de vastbeslotenheid om ‘het Jodenprobleem’ op te lossen. Hij vermoedde zelfs dat de mensen van de toekomst niet dezelfde vastberadenheid zouden bezitten. “Nu is het moment,” concludeerde de minister van openbare Voorlichting en Propaganda. Onder Hitler kreeg hij macht alle pers, radio en kunst te beheersen.
Dan Anne Frank. Haar dagboek begint op 20 juni 1942. Ze noemt haar Kitty, omdat ze geen vriendinnen heeft. Anne ziet zichzelf in de toekomst als een andere jonge vrouw dan de meesten die ze kende of om haar heen zag. Ze vroeg zich af, wie geïnteresseerd zou zijn in de geschreven uitspattingen van een dertienjarig meisje. Ze kon niet bevroeden dat ze een van de mooiste verslagen achterliet van ondergedoken mensen, levend in angst en onderdrukking tijdens een oorlog. Dat ze met haar twee jaar en paar maanden durende dagboek (op 1 augustus 1944 schreef ze de laatste regels in haar dagboek) inderdaad een andere vrouw blijkt te zijn. Dat jaren later een theatervoorstelling gemaakt zou worden, waarbij fragmenten uit haar dagboek tegenover die van een hoge Nazi worden gezet. Alleen, zelf heeft ze het nooit mogen weten.

Ik zag dus een ontmoeting van twee gevangenen. De een geketend aan zijn idealen, zoals godsdienstige volgelingen tegenwoordig ook ver verwijderd kunnen raken van een religieus geweten dat zoekt naar innerlijke vrijheid. De ander verborg zich met haar familie voor de agressor, zodat ze wellicht eerder dan anders haar ontluikende zelfbewustzijn ontmoette en projecteerde op de toekomstige verlossing. “Alleen omdat we Joden zijn.”
Wat een enthousiasme op 6 juli, als via het transistortje de invasie in Normandië wordt bericht. Daar tegenover staat de moeite die Goebbels zich moet getroosten om aan het volk uit te leggen waarom ‘Duitsland het altijd moeilijker heeft dan andere landen’. Of de gevolgen van Engelse bombardementen, als hij door het getroffen Berlijn rijdt en ‘zelfs de bunker trilt van de inslagen’.
De belangrijkste boodschap van de avond was: vrijheid begint innerlijk. Want de van haar vrijheid beroofde Anne klonk optimistisch en stond aan de vooravond van haar ontplooiing, terwijl de zich vrij wanende Joseph Goebbels hard en absoluut was, omringd door beeld en hysterie.
Helaas blijkt achteraf, en dus te laat, wie echt vrij is.