“Moskeeën in de diepte”

In de ‘Goddelijke komedie’ ziet Dante vanuit de vijfde kring van de hel de stad Dis, die de benedenhel vormt (de onderste vier kringen van de hel).

ACHTSTE ZANG

65 Opeens snerpt mij een jammerkreet in de oren
en ’k tuur vooruit, mijn ogen wijdgeopend.
“Mijn zoon, nu komt”, dus sprak de meester,
“de stad, die Dis geheten wordt, ons nader,
vol sombre burgers, in ontelbare drommen.”
70 En ik: “In waarheid, meester, haar moskeeën
zie ik al duidelijk daar in de diepte,
zo rood, alsof ze uit ’t vuur gekomen waren.”
En hij tot mij: “Door ’t eeuwig vuur welks hitte
ze gans doorgloeit, zijn zij zo somber rossig
75 als ze uit deze onderhel u tegengloeien.”

In de bovenhel worden de zonden door zwakheid, in de onderhel de zonden door boosheid bestraft. Bij die laatsten horen ook de stichters van ketterijen.

Het zuivere geloof was voor Dante (1265, Florence – 1321, Ravenna) gebaseerd op de Christelijke leer. Uit het citaat uit de achtste zang blijkt dat hij moskeeën ontwaardt in de diepte, waar de zesde kring van de hel is, de eerste van de stad van Dis (onderhel).

NEGENDE ZANG

En hij tot mij: “Hier zijn de ketterhoofden
van alle sekten met hun volgelingen;
en voller dan gij denkt zijn deze groeven.
130 Gelijk ligt met gelijke hier begraven.
En alle tomben gloeien meer of minder.”

Blijkbaar had Dante geen goed woord over voor andersgelovigen.

De donkere middeleeuwen waren net voorbij, de macht van de Heilige Stoel was wijd verbreid en het woord ketter bepaalde voor een groot deel wat openlijk werd beleden. Zou Dante werkelijk zo’n kortzichtige visie hebben gehad om andere geloofsovertuigingen (waar duiden de moskeeën op?) als ketterse leren te beschouwen en ze in de benedenhel te laten branden?

Dante was politiek actief in Florence. Daarnaast wilde hij ook zijn literaire sporen nalaten. Om zijn geloofwaardigheid te bewaren, kon hij het geloof uit andere gebieden van de wereld niet omarmen als andere wegen die naar de hemel leiden. In die tijd, ver voor de verlichting van de renaissance en de hedendaagse notie van multiculturele samenlevingen, was respect voor anders gelovigen een onderschrijving van ketterse ideeën.

De vraag die zich nu aandient is hoe de hel van de diverse religies er vandaag uitziet?
Het beeld van de wereld doet het ergste vermoeden. Ondanks de verlichting, ondanks de multiculturele globale tendensen, plaatsen anders gelovigen elkaar [waarschijnlijk] niet op de louteringsberg (laat staan in de hemel) en kreunen en steunen ‘de anderen’ nog steeds in de onderkringen van ‘waar men alle hoop kan laten varen’.

De hoogste vorm van beschaving is het vermogen jezelf te verplaatsen in de gedachtenwereld van anderen. Daar staat het westerse denken nog ver vanaf, ondanks ‘de vrijheid van denken en spreken’ die men zegt te bezitten.
‘De vrijheid van denken en spreken’ in het westen laat toe om uit te komen voor het respect voor anders denkenden. Maar het vrije denken heeft nog steeds weinig bewondering voor [anders] gelovigen. Dat blijkt maar weer als een politicus zijn staatshoofd en premier bekritiseert, omdat ze zich aanpasten aan de overtuiging van islamitische mensen.

Het lijkt erop dat op aarde nog steeds weinig verdraagzaamheid is.
Wat maakt het uit als de hemel toch niet bestaat?

© WH, 06-03-06
08-06-06

Vertaling van de fragmenten: Christinus Kops