Rationaliteit kan niet zonder irrationaliteit
Het idee van het nieuwe boek ‘Rationaliteit’ van Steven Pinker is geweldig, maar de uitwerking ondermaats. Toch wel leuk een keer een negatieve recensie te schrijven over een Amerikaanse professor die ook nog beweert van alles over rationaliteit te weten. Hij weet wat het is, waarom het zeldzaam lijkt en waarom het belangrijk is.
Nu moet ik eerst toegeven dat hij daar ook wel meer van weet dan ik. Hij weet wat het is en voldoet zonder meer aan de eisen van Popper en Socrates, dus tot zover passeert hij de hoog liggende latten die een moderne filosoof toch moet passeren. En er staat ook geen onzin in het hele boek, echt niet, lees maar na.
Mij gaat het erom wat er niet in staat. De rationaliteit is belangrijk en nuttig en als we complexe problemen, zoals covid of reizen naar de maan, willen aanpakken, dan moeten we er zeker gebruik van maken, maar mij gaat het om wat er niet in staat. En dat is het nut van irrationaliteit.
Op zich, zou u zeggen, belooft hij dat ook helemaal niet. Maar, zo werp ik u tegen, als je wil begrijpen waarom zoveel mensen gebruik maken van irrationele beweringen en irrationele afwegingen om dingen te doen die veel mensen doen, ja, zelfs rationale argumenten gebruiken om achter onzin te kunnen blijven staan, dan moet irrationaliteit niet alleen voor de hand liggen – zoals Pinker op allerlei manieren schrijft – maar ons ook iets bieden wat we graag willen hebben.
En dan mis ik toch dat heel veel structuren zijn gebouwd op irrationalisme. Dan denk ik niet alleen aan het geloof, maar ook aan zoiets als een staatshoofd, een vlag, een land en alles wat daarmee samenhangt, een Nederlands elftal waar je voor moet zijn en vroeger alleen voor het herenteam, maar nu ook voor de dames, om maar iets geks te noemen. Natuurlijk is een staat nodig, maar deze staat? En is oorlog nodig? En zo ja, elke oorlog?
Waarom is Groningen niet een onderdeel van Duitsland, bijvoorbeeld? Dat heeft voordelen in de coronacrisis en dan weer, waarom kunnen we niet eens kiezen? Wat voor democratie is dat? Zo heb je politici die zo nu en dan beweren dat we iets ‘met zijn allen hebben afgesproken’ en dat weet ik zeker dat u en ik er niet bij waren, maar dat we er toch aan gebonden zijn.
Volgens mij moet al dat irrationele dus ook aan kinderachtige behoeften voorzien en dan niet een kinderachtige behoefte als een beschermende vader/moederfiguur (dat ook), maar ook aan grotere maatschappelijke behoeften die bijvoorbeeld de vorming van een staat mogelijk maken en zo, deels, ook wel rationeel zijn. Maar deels ook irrationeel. Dat is mijn punt.
Het is allemaal niet zo mooi te scheiden als je wel zou willen. En ook niet rationeel. We hebben onze fantasie gebruikt om niet bestaande dingen te verzinnen en er in te geloven. We doen dat met elkaar zo goed, dat je er maar beter ook in kan geloven, want anders word je sociaal buitengesloten of zelfs strafbaar. Dat was in de Middeleeuwen niet anders dan nu. En net als in de Middeleeuwen gaat het soms goed mis. In de Middeleeuwen werden vermeende heksen op brandstapels gezet en nu wordt vermeende fraudeurs het leven zo lastig gemaakt dat pas na lang onderzoek heel Nederland spreekt van Ongekend Onrecht.
Want de fantasieën zijn machtig, waardoor we staten kunnen maken, en dus ook bruikbaar, waardoor het rationeel wordt erin te geloven. En dat punt, dat op zich ook wel een beetje enge punt, mis ik bij Pinker. Vandaar mijn kritiek.
home.nlGeplaatst in de categorie: actualiteit
rationaliteit
25
Geef je reactie op deze inzending: