Over de rand laait het vuur
Chris van der Heijden is vernoemd naar een man die hij in zijn laatste boek meteen aan het begin ontmoet. Bijzonder is, dat Chris de man niet kent, ene Christofoor. Die man weet heel veel over zijn vader en vooral over een tijd dat Chris zijn vader niet kende: het leven van zijn vader in de Tweede Wereldoorlog. Chris moet naar een klooster dat bovenop de grens van Nederland en België is gebouwd en daar treft hij een stokoude man aan, die zegt, ah, ben je daar eindelijk.
Dit is meteen het meest sprookjesachtige deel van het boek ‘Over de rand laait het vuur’. Verder is het boek zakelijk, eerlijk, beschrijvend. Het volgt de levens van beide ouders van Chris, want hij weet ook veel uit het leven van zijn moeder boven water te krijgen, mede dankzij een enorme briefwisseling van zijn ouders, die zijn moeder in een kist en een paar dozen op zolder bewaarde en waar niemand aan mocht komen.
De ouders van Chris waren behoorlijk fout in de oorlog. Zijn moeder werkte voor de NSB, hoewel ze eruit werd gegooid omdat ze te nationalistisch was en zijn vader voor de Waffen SS, waar hij aanvankelijk niet tot officier werd opgeleid, omdat hij te nationalistisch was. Het blijkt dat beide mensen een onafhankelijke positie voor Nederland zagen en dat vonden de Duitsers geen goed idee.
De vader van Chris had zich voor de oorlog zelfs bij de Nederlandse luchtmacht aangemeld en vocht als mitrailleurschutter in een verouderde Fokker C X. Er was natuurlijk te weinig tijd om nog tot piloot te worden opgeleid. Maar omdat Wilhelmina was gevlucht, vond vader dat hij zich wel bij de Duitsers mocht aanmelden om tegen de communisten te vechten. Zijn idee was, dat als je als Nederlander aanmeldde voor de oorlog, je ook als Nederlander iets te zeggen had over de toekomst van Nederland. Het is een vergissing die wel vaker wordt gemaakt.
Het boek is niet bedoeld als verontschuldiging, herhaalt de schrijver meermaals – en ook vader zegt er geen behoefte aan te hebben gehad. Toch is dat moeilijk vast te stellen. Je kunt zeggen, schrijver heeft in ieder geval oprecht geprobeerd er geen verontschuldiging van te maken, maar omdat hij weinig fout in het handelen van vader heeft gevonden, kun je het toch zo opvatten. Het boek laat wel zien welke foute keuzes goede mensen kunnen maken. Die keuzes blijken desastreus, want hoewel vader de oorlog overleeft, kreeg hij na de oorlog wel acht jaar gevangenisstraf en strandt zijn huwelijk op een moment dat hij en zijn vrouw eindelijk denken vrede te hebben gevonden. Hij had nog geluk dat hij niet de doodstraf kreeg.
Het boek is dus leerzaam voor iedereen die de oorlog wil begrijpen inclusief de moeilijke, genuanceerde verhalen. Vader vindt tot zijn dood dat hij niets wezenlijk fout heeft gedaan. Ja, de Waffen SS, achteraf had hij dat niet moeten doen, maar eenmaal in de SS heeft hij nooit Joden vervolgd, nooit mensen zonder proces vermoord, hij was, vond hij dus, een nette SS-er. Het boek maakt duidelijk dat dit mogelijk was. De schrijver houdt een slag om de arm, omdat hij niet alles weet en niet alles weten kan. Misschien wist vader meer. Misschien heeft hij toch dingen gedaan, maar er is geen bewijs. Er is ook intensief gezocht naar bewijs, want de Nederlandse overheid wilde hem als SS-er en hoge pief van de Landwacht terdege zo zwaar mogelijk veroordelen. Meermalen zijn getuigen opgeroepen, maar geen van hen had iets slechts te melden - op één fantast na die bewijzen leverde die klaarblijkelijk vervalst waren. Zelfs verzetsmensen of mensen die hem als hoofd van de Landwacht kenden, eerst in Zuid Holland en later in Overijssel, vertelden goede verhalen over vader. De Landwacht was één van de meest misdadige en corrupte Nederlandse organisaties in de laatste dagen van de oorlog vol NSB-ers, die wisten dat alles verloren was, die geen opleiding hadden en die nog even van hun macht wilden genieten, nog even wilden moorden of nog even wat rijkdommen wilden verzamelen. De Landwacht was corrupt, vader niet.
Het is bij tijd en wijle ook een spannend boek, maar wel een winstwaarschuwing. Na pagina 219, als de oorlog eindigt, en helemaal na pagina 315 als vader uit de Nederlandse gevangenis wordt vrijgelaten, is het toch afgelopen met de spanning. Dit had in enkele bladzijden kunnen worden samengevat. De spanning tussen zijn zus en hemzelf doet er voor de meeste lezers niet meer zo toe.
Maar de bladzijden daarvoor geven inzicht hoe twee intelligente mensen, vader en moeder, in 1940 een keuze maken die in 1940 misschien begrijpelijk was, maar in 1945 totaal niet meer. Maar eenmaal aan de foute kant, kon je niet meer terug. Ze konden wel verder, maar ook dat deden ze niet. Beiden slaagden erin om hun eigen geweten overeind te houden. Beiden bleven het zelfstandige en vrije denkers die zich niet lieten inpakken door een schrikbewind. Beiden zat hun oprechtheid voor de Nederlandse zaak hun carrière in de weg. Dat is ook waarom ik denk dat ze van geluk mogen spreken, dat Duitsland de oorlog verloor. Op een bepaald moment waren ze toch in een situatie gekomen waar ze voor het verzet hadden moeten kiezen, wetende dat die niet op hun zat te wachten. Niemand weet wat het schrikbewind met ze had gedaan.
home.nl
Biografie van deze schrijverGeplaatst in de categorie: actualiteit
SS
107
Geef je reactie op deze inzending: