Taaldaden

De onuitputtelijke drang tot de ontleding van grote dingen om afzonderlijke deeltjes te vinden, kent soms geen grenzen. Maar wat levert het op? In de fysica zijn steeds kleinere deeltjes gevonden, die vervolgens weer zijn samengebracht. Ze werden bij elkaar in een elementaire theorie van de materie gestopt. Het is een dans van familieleden geworden, met kleine baby’s en zware jongens. Maar afzonderlijk zijn ze alleen maar zichzelf, terwijl ze samen de hele wereld, het hele universum vormen.

Wat is de kleinste eenheid van taal? Een letter is alleen maar zichzelf. Soms vinden letters elkaar in afkortingen, waar ze eigenlijk tot betekenis geforceerd worden. Letters vormen een familie, 26 leden tellend. Hun verschijning op papier stuurt een onzichtbaar signaaltje door de pupillen, zodat de letter gedacht wordt, uitgesproken misschien, omzetting van symbool in geluid. Maar, als taaldeeltjes bezitten de letters slechts marginale eigenschappen.
Hoeveel meer is een woord? De kracht van een enkel woord, waarin letters worden vastgehouden met een kracht die groter is dan de bindingskrachten in een atoomkern, maakt geheel andere eenheden. Woorden zijn de eenheid van aanwijzing en herkenning. Woorden prevelen soms, zingen soms, en spelen een bescheiden rol in de betekenis van de taal. Maar hoe begrensd zijn woorden nog in hun mogelijkheden?
De chemie tussen woorden creëert pas veelzijdigheid en vormt de diversiteit die we als taal herkennen. Sommige woorden klitten vaker samen dan andere door een bijzondere wisselwerking. Sommige woorden stoten elkaar meestal af, maar worden soms toch in een zin bij elkaar gepropt. En dan kijken ze naar elkaar temidden van het spanningsveld en andere woorden moeten het onverenigbare lijmen. Hoe dan ook, er ontstaan zinnen die gonzen, dansen en zingen, die harmonie prediken. Er worden zelfs zinnen gevormd, waarin de woorden zo harmonieus bij elkaar staan, zodat het lijkt alsof ze al sinds de oerknal naar elkaar gezocht hebben.
Misschien vormen de zinnen uiteindelijk een gloed aan betekenis. Betekenis is de impliciete doelstelling en een uitwerking van het samenspel van zinnen. Betekenis wordt daarom ook wel onzichtbare wisselwerking genoemd, en is soms alleen herkenbaar met een zesde zintuig. Het betekenisvolle verband tussen alle posities in een tekst maakt het spel van begrip en communicatie. Het wisselen van woorden, zinnen, en grotere verbanden creëert een geheel nieuwe dans. Soms heeft een vroege zin een behoefte aan verklaring, uitdieping en zoekt zo naar een zin die nog niet bestaat en zodoende door het zoeken ontstaat. Maar ten slotte zijn alle posities uniek in het totale verband en door interne wisselingen ontstaan andere reacties, andere stoffen en andere stofeigenschappen.
Zoals de materie de bouwstenen van het leven heeft geleverd, zo is de taal in al zijn verschijningsvormen een rijke bron van betekenis geworden. En hoe dieper er wordt gewroet in zijn eigenschappen en wetmatigheden, hoe meer betekenis aan de taal kan worden onttrokken. Er ontstaat een gigantisch bolwerk van invloed, bedoeling, schepping en herschepping. Er ontstaat een eindeloze verbonden lijn, waarbij woorden en zinnen, die tijden geleden ontstonden in de oersoep van het ontluikende begrip, een nieuwe regel in een gedicht creëren, of een epistel of een uitspraak beginnen, kortom een taaldaad worden.

Ik denk dat de meeste schrijvers en dichters wars blijken te zijn van al te grote ontledingsdrang, hoewel ze de eigenschappen van de taal intensief bestuderen. Ze sluiten zich op in hun laboratorium en zoeken naar nieuwe stoffen met nuttige eigenschappen, met betekenisvolle invloeden. Soms vinden ze iets moois bij toeval, verrast door de altijd weer zichzelf vernieuwende en zichzelf voortbrengende vormen. Soms lukt het ze doelgericht iets bruikbaars voort te brengen. Maar altijd zijn ze intensief bezig om de materie te beheersen. Ze zetten de zinnen, de woorden, soms zelfs de letters in een onnatuurlijk verband bij elkaar en dan ontstaat het wonder. Het wonder van nieuwe betekenis.
Zo ontdekken ze meestal ook dat mensen in hun eigen poel van betekenissen leven en daarom proberen ze hun eigen “betekenis ruimte” te vergroten. Deze uitdijing van de taal is een moeizaam proces en gaat vaak gepaard met onverwachte ontdekkingen, die niet altijd even prettig zijn. Het vereist dan ook een grote vasthoudendheid en een niet aflatende moed om de hele taalruimte te ontdekken.
Zo worden ook versteende woorden gevonden, gefossiliseerde betekenissen, fragmenten en delen van teksten, in oude grond. De consequentie van deze opgravingen is meestal dat de vinders de vernieuwing, de vooruitgang die hun eigen tijd bereikt zou hebben, als erg relatief gaan beschouwen. Het meeste dat tegenwoordig wordt geformuleerd blijkt vaak een spel van vorm, terwijl de inhoud en betekenis onveranderd blijft.

Uit eigen onderzoek blijkt dat ‘vergeten’ tot fragmentering van betekenissen leidt. Het gaat hierbij om persoonlijke geheugen inhoud, die in taalbeelden is opgeslagen. Ook oude teksten worden vaak totaal verkeerd geïnterpreteerd, wat in sommige gevallen kwalijke gevolgen heeft. Wanneer de eenheid van een groter geheel gefragmenteerd wordt bestudeerd, hetzij doordat het beschadigd is terug gevonden, hetzij dat het grote geheel te omvattend is om snel te overzien, moet met zorg worden omgesprongen met de conclusies die uit de betreffende “taal samenhangen” getrokken kunnen worden. Ook conversaties en korte uitspraken, zie ik tegenwoordig als gefragmenteerde delen van een grotere heelheid.

Het geheel van deze uiteenzetting, is als volgt samen te vatten in één zin.
De heelheid van taaldaden moet gerespecteerd worden en om tot juiste en bruikbare kennis te komen is een langdurige studie en inzicht in de samenhang, betrekkingen en bedoelingen van taaldaden vereist.