Wat geloofde Erasmus?

Na het lezen van Lof der Zotheid blijf ik zitten met een ingewikkelde vraag. Geloofde Erasmus of geloofde hij niet in God? Het was in de tijd dat hij dat boekje schreef niet bijzonder verstandig om te zeggen dat je niet in God geloofde. Erasmus was in kloosters opgegroeid en was bijna priester geworden, dus hij leefde in en met de kerk – toen de enige kerk, want het protestantisme moest zich nog afsplitsen.

Erasmus heeft nooit partij gekozen voor Luther of voor de paus. Dat was zeker geen onverschilligheid, maar vooral een keuze voor eenheid en vrede. Uit Lof der Zotheid blijkt zonneklaar dat Erasmus tegen oorlogen was, want niets is zotter dan oorlogen. Hoewel je nooit helemaal zeker weet of hij bedoelt wat hij schrijft, want in het boek is de Zotheid aan het woord, ben ik ervan overtuigd dat hij hier toch bedoelt wat hij schrijft. Om de zotheid van oorlogen aan te tonen, wijst hij erop dat niemand rekening houdt met slachtoffers en Demosthenes toont zich op het slagveld als hij wegvlucht op een moment dat de vijand nauwelijks in het vizier is, een slecht soldaat en een wijs redenaar. Zotheid wijst in de rest van het boek er voortdurend op hoe nutteloos wijzen en filosofen zijn, omdat zij niet zot zijn.

Maar wat mij het meest intrigeert is de wereld van goden die in het boek langs paradeert. Erasmus kent alle Griekse en Romeinse goden en laat zien dat hij begrijpt dat die mensen, beschaafde mensen toch, geloven in deze rare goden en hun zotte eigenschappen. Omdat Erasmus echt niet in deze goden gelooft, weet hij dat goden in andere tijden andere goden zijn. En dat leidt onwillekeurig tot de vraag of de Christelijke god wel van alle tijden is. En een intelligent man als Erasmus moet zich die vraag gesteld hebben. Hij neemt dan ook ruim de tijd om de bisschoppen, de kardinalen, de pausen, de Duitse bisschoppen, de vromen en de toestand van de mystieke extase als zotheid te beschrijven. Zelfs de Bijbel moet er aan geloven. Hoewel hij de Bijbel zelf niet aanvalt, haalt hij er tal van uitspraken uit die aantonen dat de discipelen, Paulus voorop, ook zot en dwaas zijn.

Eén en één is twee, zou je zeggen. Als het Griekse geloof zotheid is, dan is dat van de Christelijken niet minder. En dan is de vervolgvraag ook snel beantwoord. Erasmus behandelt die vraag niet: of de christelijke God wel bestaat. Hij kijkt wel uit. In die tijd werd je voor minder verbrand. Ook al was hij niet van plan dit geschrift, bedoeld voor zijn vriend Thomas More, te publiceren, toch moet hij bevroed hebben dat al te radicale uitingen op papier niet verstandig zijn.

Maar tegenover mijn overtuiging dat Erasmus op zijn minst een zoeker was die niet wist of God bestond, staat dat hij wordt beschreven als een zeer gelovig man. Het kan zijn, dat hij zijn twijfel koppelde aan te overtuiging dat er een godsdienst nodig was en dat die godsdienst net zo goed de christelijke kon zijn als een andere, maar hoe kom je daar achter?

We kunnen het hem niet meer vragen.

Schrijver: Jan R. Lønsing, 7 september 2017

janrlunsinghome.nl

Erasmus geloof goden geloof goden

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

4.0 met 1 stemmen 142