Het gevaar van een oplossing
Bureaucratie is een heel gevaarlijk instrument. Dat vond Max Weber al, de grondlegger van de sociologie. Hij was absoluut geen tegenstander van bureaucratie, maar doorzag het gevaar ervan – het gevaar dat Kafka beschreef.
Het gevaar was dat mensen zich inbeelden dat ze de wet moeten uitvoeren. Dat is de logica van een bureaucratie. Deze logica wordt versterkt door de taken in stukken te hakken en mensen zo kleine delen van het werk te laten doen, dat niemand zich verantwoordelijk hoeft te voelen. Het grote voordeel van een goede bureaucratie is, dat iedereen kan weten waar hij aan toe is en dat willekeur wordt uitgesloten. Daarin zijn we in Nederland aardig goed geworden.
Maar zonder willekeur kun je nog steeds grote misdaden begaan. Het begin van moorden in de concentratiekampen begon met psychologen die geestelijk gehandicapte mensen indeelden in twee groepen: degenen die konden werken en degenen die dat niet konden. De eerste groep werd te werk gesteld en de tweede vergast. De psychologen voerden het vergassen nooit uit. Voordat het begon, waren zij al weer op weg naar een ander concentratiekamp. Degenen die de boodschap doorgaven aan de uitvoerders, deden ook niets. Zij brachten het alleen over. En degenen die de bevelen gaven, deden ook niets: dat deden de gewone soldaten. Zij voerden uit wat hun meerderen bevalen. In elke schakel had iemand kunnen zeggen: dit wil ik niet voor mijn verantwoordelijkheid nemen en dat gebeurde natuurlijk ook – maar iedereen die dat zei kon naar een andere baan uitkijken.
De concentratiekampen waren een extreem, maar de Nederlandse toeslagen-affaire is ook tamelijk extreem. Hier werd niemand vergast, maar er vielen we doden. Hier waren ook ambtenaren die zagen dat het niet goed ging, maar ze voerden slechts de wet uit. Protesteren kon, en dat werd ook gedaan, maar wie het al te scherp deed kon naar een andere baan uitkijken. Of werd overgeplaatst naar een plek waar zijn geweten wel tegen kon. Het duurde lang, voordat de slachtoffers ergens gehoord kregen.
En de gaswinning-slachtoffers zitten in een vergelijkbaar bureaucratisch doolhof. Ook hier heeft de bureaucratie steeds weer nieuwe oplossingen aangedragen om mensen te helpen. Het ene na het andere bureau is opgetuigd en weer afgebroken. Vuistdikke rapporten zijn geschreven, maar het aantal huizen dat daadwerkelijk is hersteld loopt nog steeds ver achter.
Het is niet verstandig om bureaucratie af te schaffen, maar het is wel verstandig om de mens die in de bureaucratische machine werkt te beschermen. Door zijn baan veilig te stellen, kan hij snel naar zijn meerdere en aangeven dat hij het niet ziet zitten. Sinds de Neurenberg-tribunalen weten we ook dat degene die de klok luidt, beschermd is. Vaak krijgt zo’n persoon zijn recht niet, of veel te laat, maar die bescherming is er wel en daar moeten we dag in dag uit op hameren. Wie zijn werk niet met zijn geweten kan verenigen, moet het in de openbaarheid melden – niet alleen aan zijn chef en niet alleen aan zijn directeur en niet alleen aan de minister, maar echt in de openbaarheid.
En op zo’n moment moet hij niet zijn baan kwijtraken. Want anders creëer je het monster dat Kafka beschreef in Het Proces.
home.nl
bureaucratie
125
Geef je reactie op deze inzending: