Inloggen
voeg je dagcolumn toe

Dagcolumn

De stadions van Qatar

Jurriën Hamer probeert in zijn boek ‘Waarom schurken pech hebben en helden geluk’ de vrije wil weg te redeneren, omdat dit hoog tijd is. Dat is natuurlijk volstrekt geen argument. Ook niet dat Schopenhauer, Nietsche en Russel vonden dat de vrije wil niet bestond. Maar als iemand geen argumenten heeft of de verkeerde gebruikt, wil dat nog niet zeggen dat het onzin is.

En als ik het boekje met die bril lees, dan wordt mij duidelijk dat hij wel gelijk heeft. Ik moet weliswaar mijn eigen kennis mobiliseren, maar dan lukt het hem toch mij te overtuigen. Of eigenlijk, de gedachte die ik al had, te bevestigen. Je hoopt, als je zo’n boek pakt, dat je nieuwe inzichten krijgt. Nieuwe redeneringen, maar dat levert hij niet. Hij laat vooral de slechte gevolgen van ons geloof in vrije wil zien, maar vergeet duidelijk te benoemen dat de machtigen der aarde er veel aan hebben om de vrije wil als gegeven te beschouwen. Zoals Lodewijk XIV het recht op zijn troon gelijk stelde aan het recht van God, zo is het voor succesvolle mensen heel verleidelijk om hun succes te danken aan de keuzes die zij met hun vrije wil hebben gemaakt.

Maar afzweren van vrije wil en het lot als leider te nemen is ook wat karig. Ook Hamer komt er niet van af. Voor hem is het lot dankzij de reflectieve wil toch beïnvloedbaar. Maar als dat zo is, dan is er toch zoiets als een zekere vrije wil. Zelf geloofde ik dat ook al met Kahneman en Haidt in de hand. Zij betogen dat we wel degelijk rationeel kunnen nadenken en ons gedrag kunnen sturen, maar dat dit erg vermoeiend is, traag, en dat we veruit de meeste beslissingen worden genomen op voor ons ondoorgrondelijke algoritmen. De keuze dat we drugs nemen of voor ons werk eerst naar facebook kijken, of gaan hardlopen, of bij de kassa nog iets lekkers voor ons meenemen omdat we het verdiend hebben. Iemand hartelijk groeten of gereserveerd. Allerlei beslissingen doen we automatisch en een enkele keer kiezen we bewust. Vaak, heel vaak, bedenken we achteraf waarom we deden wat we deden.

Er zijn experimenten van kunstenaars die langs een bepaalde route naar een atelier worden gebracht en dan een opdracht krijgen. De kans is groot, dat ze iets wat ze langs die route zagen verwerken bij het maken van die opdracht. Een andere route zou een ander kunstwerk opleveren. Maar soms, als je uitgerust bent, de tijd hebt, soms weeg je van alles af en dan kun je een beetje sturen. Want uiteindelijk is zelfs dan nog veel van wat je belangrijk vindt nog bepaald door je levensgeschiedenis.

Het is een no-brainer dat de vrije wil nauwelijks van invloed is. We hebben een reflectieve wil, zoals Hamer schrijft, een langzame denker, zoals Kahneman schrijft, of de temmer op de olifant, zoals Haidt metafoort, maar allemaal hebben ze maar beperkt invloed op de individu, zoals de temmer ook een op hol geslagen olifant echt niet kan stoppen.

De conclusies van Hamer zijn dus terecht. Zwaarder straffen is meestal zinloos. Wie macht heeft of rijk is (vermogen heeft), heeft niet een bijzonder goede verstandige vrije wil, maar vooral geluk. Die heeft waarschijnlijk de zeven vinkjes van Luijendijk. Die was domweg op het goede moment op de goede plaats. De mens is niet zo succesvol omdat we enkele helden hebben die het pad voor de sloebers hebben gebaand, maar omdat er zoveel sloebers zijn die het pad voor de helden hebben aangelegd.

Denk aan de stadions in Qatar.

Schrijver: Jan R. Lønsing, 5 november 2022


Geplaatst in de categorie: actualiteit

5.0 met 4 stemmen 150



Er zijn 2 reacties op deze inzending:

Naam:
Ben Noordeling
Datum:
6 november 2022
Determinisme zit de mensen in het algemeen dwars Jan. Geen invloed kunnen uitoefen omdat alles bepaald is. Het zal toch niet zo zijn. Geen vrije wil. Potverdorie.

Die reflectieve wil (langzame denker) lijkt mij een “armoedige” poging om weer grip op de zaak te krijgen. Niets menselijks is ons vreemd. En daar zit hem ook de crux volgens mij. Wij zijn mensen met onze menselijke beperkingen. De ene schaker is de andere niet. Heeft vast iets met intelligentie te maken. Zijn al hun zetten gedetermineerd? Dan spelen ze eigenlijk voor Jan met de korte achternaam en dat willen we toch liever niet. Kortom de discussie over het wel of niet hebben van een vrije wil leidt tot niets. We zijn hier zelf onderwerp van ons eigen (beperkte) vermogen om de dingen te doorgronden. De slager keurt zijn eigen vlees. Prima hoor maar er zit een luchtje aan natuurlijk.

Mijn conclusie: Het maakt niet uit of er een vrije wil is of niet. We leven gewoon alsof we een vrije wil hebben omdat we niet anders kunnen. We moeten het er maar mee doen.

Wel een inspirerende column.
Naam:
Annejan Kuperus
Datum:
6 november 2022
Email:
ajkuperushotmail.com
Echt een ijzersterke column, waarbij jij met de slotzin de spijker op z'n kop slaat; sloebers die paden geëffend hebben aangelegd in tegenstelling tot de voetbalmiljonairs die wandelen over sloebers' paden...! Bovendien waarschijnlijk geen weet hebben, zonder alle voetbalmiljonairs over één kam te scheren, want ook hier is geenszins sprake van hetzelfde laken een pak...!

Geef je reactie op deze inzending:

( vink aan als je niet wilt dat je e-mailadres voor anderen in beeld verschijnt)