De mens: bestaan en bestemming van de mens
Vita Activa is een boek van Hannah Arendt uit 1957. Het hoort bij de boeken die een antwoord zoeken op hoe Duitsland in de aanloop van de Tweede Wereldoorlog ontspoorde, waarna een wereldoorlog onvermijdelijk was. Of beter, het is een boek dat zoekt hoe dat kan worden voorkomen.
Hoewel ik een fan ben van Hannah Ahrendt en dit door sommigen haar belangrijkste werk wordt genoemd, viel het me erg tegen. Het haalt het niet bij ‘Over Geweld’, de fenomenale trilogie ‘The origins of totalitarism’ en het gewelde journalistieke boek ‘Eichmann in Jerusalem’. Vita Activa heeft zeker goede punten, maar naar mijn bescheiden gevoel ook heel zwakke. Eerst de zwakke punten en daarna waarom je het volgens mij toch moet lezen, als je de tijd hebt.
Een belangrijk onderdeel van haar verhaal is het onderscheid in arbeid, werk en actie, of politiek. Arbeid doe je om te overleven, werk doe je om objecten te maken en actie is de politieke activiteit die leidt tot besluiten.
In de Griekse tijd was arbeid uitbesteed aan slaven, die zaaiden, oogstten en kookten; werk aan de werkende klasse van schoenmakers, scheepsbouwers en architecten, terwijl het bestuur in handen was van degenen die zich met actie bezig hielden. Arbeid levert consumptieproducten op, werk levert gebruiksvoorwerpen en kunst op en actie politieke besluiten die je dus niet in je hand kunt houden.
Het lijkt een aardige driedeling, maar doordat ze het nogal filosofisch benadert en weinig concrete voorbeelden noemt, bedacht ik tal van voorbeelden zich vooral op het raakvlak van arbeid en werk heen en weer bewogen. Is kleding consumptie of niet? Hoe duurzaam is kleding eigenlijk? Een boom planten levert schaduw, een werk dus, maar ook dadels, arbeid dus. En wat mij ook niet helemaal duidelijk was, waarom ik dat verschil moest kennen.
Maar actie, daar had ze wel interessante dingen over te zeggen. Geheel in lijn met Carl Popper ziet ze Plato en Hegel als brengers van dictatuur. Zij proberen het debat uit de politiek te halen. Eigenlijk precies zoals het moderne bestuur, New Public Management, dat met theoretische modellen voorspelt welk beleid noodzakelijk is en daarmee de politieke discussie buitenspel plaatst. Daar heeft het boek nog steeds iets te zeggen aan de hedendaagse wereld. Het boek van Arendt is te lezen als een oproep om de politiek de baas te laten zijn en voorzichtig te zijn met New Public Management.
Het is tijd voor complimenten. Naast haar terloopse waarschuwingen uit 1957 tegen de consumptiemaatschappij en oproep tot bevorderen van duurzaamheid is het ook een oproep voor democratie waar beleid moet worden gemaakt in de publieke ruimte. Besturen is in dit boek gebaseerd op gesprekken tussen mensen die samenwerken om tot oplossingen te komen. Ze gebruikt het woord democratie bijna niet, maar dat is wel de grote bijdrage van dit boek aan de discussie. Het is een aanval op socialisme (Stalin) en fascisme (Hitler) die ze beiden overigens niet noemt.
Mijn conclusie is dat het boek te filosofisch is. Later zou Arendt zeggen dat ze geen filosoof was. Dit boek geeft haar groot gelijk. Filosofie was niet de kracht van deze overigens intelligente vrouw die meer dan eens ontwikkelingen ziet aankomen, waar wij nu nog steeds midden in zitten.
Soms dacht ik tijdens het lezen van het boek: hadden we het maar beter gelezen.
home.nlGeplaatst in de categorie: actualiteit
werk
146
Geef je reactie op deze inzending: